Dział Etnografii dokumentuje kulturę wsi regionu gliwickiego, a porównawczo także z innych terenów Śląska – znacząca ilość obiektów pochodzi z Beskidu Śląskiego – i Małopolski. W zbiorach znajduje się ponad 6000 obiektów i około 6200 archiwalnych klisz szklanych i fotografii o tematyce etnograficznej.

Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja XIX i XX-wiecznej krakowskiej i śląskiej rzeźby ludowej w drewnie, w tym przedstawienia Chrystusa Frasobliwego, Upadek Chrystusa pod krzyżem, Pieta, wyobrażenia najbardziej popularnych świętych. Malarstwo prezentowane jest przez religijne obrazy malowane na płótnie i na szkle oraz malarskie zdobienia mebli, a także powojenne malarstwo nieprofesjonalne. Uzupełnieniem są oleodruki, obrazy przestrzenne itp.

Dużą część zbiorów stanowią kobiece i męskie stroje ludowe, pochodzące z regionu gliwickiego, z terenu Śląska Cieszyńskiego i innych części Górnego i Dolnego Śląska. Na szczególną uwagę zasługują między innymi czepce haftowane na tiulu oraz wyszywane złotymi nićmi.

Sprzęt domowy i gospodarczy to także istotna część zbiorów, prezentująca wyposażenie dawnych domów wiejskich oraz zajęcia ludności. Wyróżniają się tutaj eksponaty z Beskidu Śląskiego: rzeźbione czerpaki, łyżniki, solniczki, formy na masło oraz dzbany, misy i in. Liczne obiekty dokumentują dawne rzemiosło wiejskie.

Prawie kompletne wyposażenie podgliwickiej kuźni, sprzęty do obróbki drewna, formy piernikarskie, sprzęt do tkactwa, rybołówstwa, szewstwa, powroźnictwa, pszczelarstwa – to tylko niektóre elementy z tej części zbiorów. Wśród nich wyróżnia się sprzęt użytkowy prezentujący jednocześnie bogate zdobnictwo ludowe.

Obrzędowość ludowa związana jest głównie z kolekcją śląskich zdobionych jajek wielkanocnych, tzw.  „kroszonek”. Zbiór ten jest plonem konkursów organizowanych przez Muzeum w Gliwicach w latach 60-tych i rokrocznie od 1989 roku. Do zbioru należą także rzeźbione maski zapustne oraz pamiątki religijne, głównie chrztu i komunii.

Wspaniałym uzupełnieniem opisanych zbiorów są archiwalne fotografie ukazujące różne dziedziny życia i obrzędowości wiejskiej, pochodzące nie tylko z terenu Górnego Śląska, głównie z lat 1914-1960.

Eksponaty z zakresu etnografii pozyskiwane są głównie drogą zakupów w trakcie penetracji terenowych, a niejednokrotnie trafiają do zbiorów jako dary od osób prywatnych. Odrębnym źródłem pozyskiwania obiektów są tematyczne konkursy.

Bożena Kubit