Muzeum w Gliwicach to instytucja z ponad 100-letnią tradycją. Powstało w 1905 roku jako Muzeum Górnośląskie (Oberschlesisches Museum). Od 1945 roku funkcjonuje pod nazwą Muzeum w Gliwicach. Obecnie tworzy je pięć oddziałów: Willa Caro, Zamek Piastowski, Oddział Odlewnictwa Artystycznego, Radiostacja Gliwice i Dom Pamięci Żydów Górnośląskich oraz działy: Sztuka i Rzemiosło Artystyczne, Archeologia, Historia, Etnografia, Fotografia Artystyczna, Konserwacja oraz Edukacja i Promocja. W Muzeum w Gliwicach funkcjonuje również Czytelnia Sztuki – przestrzeń, w której spotkać się można z najważniejszymi zjawiskami sztuki współczesnej, ze szczególnym uwzględnieniem fotografii.
Muzeum oprócz wystaw stałych proponuje liczne wystawy czasowe. Jest organizatorem wielu interesujących spotkań i wykładów, koncertów oraz różnorodnych warsztatów dla rodzin z dziećmi, a także zajęć dla grup przedszkolnych i szkolnych. Muzeum prowadzi również bogatą i zróżnicowaną działalność wydawniczą - obok albumów, katalogów wystaw i Rocznika Muzeum - książki w ramach Serii Monograficznej, poświęcone historii Gliwic, Śląska, fotografii, Kresowianom, Górnośląskim Żydom, a także związane z działalnością Czytelni Sztuki. Publikacje znaleźć można w muzealnej Naszej księgarni TUTAJ.
Muzeum w Gliwicach jest jednym z najstarszych muzeów na Górnym Śląsku oraz najstarszym w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Starsze od niego są tylko muzea w Nysie (1897) i Opolu (1900). Do początku lat 20. XX wieku. Muzeum w Gliwicach było głównym punktem kolekcjonerstwa i muzealnictwa na Górnym Śląsku. Gruntowna zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła wraz z podziałem politycznym Górnego Śląska pomiędzy Polską i Niemcami w 1922 roku. Względy polityczne zadecydowały o tym, że Polacy i Niemcy powołali wówczas do życia wielkie muzea w Katowicach i Bytomiu z dużymi działami archeologicznymi i historycznymi.
Zorganizowanie Muzeum w Gliwicach było wynikiem szeregu działań podjętych przez miejscową inteligencję urzędniczą i techniczną. Obok mieszkańców Ziemi Gliwickiej w procesie tym wzięli udział także przedstawiciele innych regionów przemysłowego Górnego Śląska. Spadkobiercą Górnośląskiego Muzeum jest obecne Muzeum w Gliwicach. Dzieje muzeum rozpatrywać należy uwzględniając dwa okresy jego funkcjonowania, w latach 1905 -1945 i od 1945 roku.
Głównym inicjatorem i organizatorem Muzeum w Gliwicach był tajny radca i sędzia w miejscowym sądzie Artur Schiller (1858-1945). W skład komitetu założycielskiego muzeum weszli ponadto: burmistrz Gliwic Hermann Mentzel, pyskowicki proboszcz ks. dr Johann Chrząszcz oraz historyk prof. Benno Nietsche.
Muzeum w Gliwicach zostało założone 22 marca 1905 roku. Nowo powołanemu muzeum nadano charakter społeczny poprzez powołanie Górnośląskiego Związku Muzeum (Oberschlesisches Museumsverein), który miał stanowić społeczno-ekonomiczne zaplecze muzeum. Powołane przez Związek, Górnośląskie Muzeum w Gliwicach z założenia było muzeum regionalnym. W przyjętym programie za cel istnienia muzeum uznano: gromadzenie, zabezpieczanie i udostępnianie zabytków przeszłości oraz eksponatów współczesnych związanych z Górnym Śląskiem.
Powtórne narodziny placówki miały miejsce na początku 1945 roku. Pierwszy, polski dyrektor placówki prof. dr Mieczysław Gładysz (1903-1984) przekształcił Muzeum w Gliwicach w polską instytucję kulturalną. W pracach tych aktywnie wspomagał go Fryderyk Hayder, pierwszy kustosz w najbardziej znaczącym w Muzeum Dziale Sztuki i Rzemiosła Artystycznego. Nakreślony przez nich program rozwoju placówki był realizowany w okresie Polski Ludowej.
