Obecny Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach mieści się w dawnej maszynowni Kopalni Węgla Kamiennego „Gliwice”, zbudowanej tak jak i sąsiedni budynek cechowni w latach 1912-1914 według projektu niemieckich architektów Emila i Georga Zillmannów. Zillmannowie, absolwenci Königliche Technische Hochschule w Berlinie byli także projektantami m.in. osiedli Giszowiec i Nikiszowiec (tereny dzisiejszych Katowic), zabudowań kopalń Rozbark, Gliwice, Sośnica i innych. Rewitalizację zabudowań dawnej kopalni gliwickiej przeprowadzono w latach w 2005-2008. W ramach projektu „Nowe Gliwice” stworzono tu Centrum Edukacji i Biznesu.

Muzeum w Gliwicach jest jednym z najstarszych muzeów na Górnym Śląsku (w latach 1905–1945 jako Oberschlesisches Museum in Gleiwitz). Od początków istnienia muzeum starano się o pozyskiwanie do zbiorów artystycznych i użytkowo-przemysłowych odlewów z żeliwa, powstałych w uruchomionej w 1796 r. Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach. Kolekcjonowanie wyrobów żeliwnych kontynuowano także po 1945 r. Znaczne powiększenie tej dziedziny zbiorów nastąpiło po przekazaniu do muzeum w formie daru odlewów i modeli z Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych, a także poprzez zakupy muzealne i dary osób prywatnych. Pierwszy pomysł utworzenia osobnej galerii dla odlewów żeliwnych pochodzących ze zbiorów Muzeum w Gliwicach narodził się już około 1950 r. W 1967 r. ówcześni członkowie sejmowej podkomisji kultury z przewodniczącym prof. St. Lorenzem wizytując muzeum gliwickie, postulowali  aby utworzyć muzeum odlewnictwa w magazynie starej huty na terenie GZUT, głównie w celu zachowania i wyeksponowania modeli i miniatur pomników, tablic i plakiet odlewanych w Gliwicach po 1945 r. W 1974 r. pojawił się kolejny pomysł, postawienia w otoczeniu głównej siedziby Muzeum – Willi Caro przeszklonego, nowoczesnego pawilonu przeznaczonego na wystawę zabytków odlewnictwa artystycznego. Powstała nawet koncepcja architektoniczna, nie została jednak zrealizowana. W maju 1991 r. jako finał poprzednich działań, na historycznych terenach Królewskiej Odlewni Żelaza, a po II wojnie światowej terenie Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych (GZUT) przy ul. Robotniczej 2, w dawnej hali produkcyjnej z przełomu XIX i XX w. powstał Oddział Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach. Autorem projektu adaptacji wnętrz hali na potrzeby ekspozycji muzealnej był architekt Tadeusz Pfutzner, wykonawcą prac były zakłady GZUT.

Ideą wystawy stałej zatytułowanej „Od Starej Huty do Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych” było pokazanie obiektów zabytkowych w historycznym miejscu ich powstania (tytuł wystawy zmieniono następnie na „Od Huty Gliwickiej do Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych”). Otwarcie muzeum odlewów jako filii Muzeum w Gliwicach we współpracy z czynnym zakładem GZUT zostało docenione i uhonorowane dyplomem Ministra Kultury i Sztuki oraz nagrodą I stopnia w ogólnopolskim konkursie na „Najciekawsze Wydarzenie Muzealne 1991 roku” .

W 2005 r. ekspozycja stała została znacznie rozbudowana pod względem ilości i rodzaju eksponatów, zaprezentowano na niej m.in. biżuterię żeliwną i gipsowe gemmy (projekt nowej aranżacji wystawy wykonał Piotr Gara firma „Ambient”).

Bardzo ważnym wydarzeniem w 2007 r. była zorganizowana w oddziale ekspozycja czasowa pt. „Żeliwo europejskie. Gliwice-Berlin-Sayn. Królewskie Pruskie Odlewnie Żeliwa”, w ramach międzynarodowego projektu „Żeliwo europejskie” („Europäischer Eisenkunstguss”) realizowanego przez Muzeum w Gliwicach wspólnie z dwoma muzeami niemieckimi – Stiftung Stadtmuseum Berlin i Rheinisches Eisenkunstguss-Museum Sayn.Wystawa została nagrodzona przez Marszałka Województwa Śląskiego za „Wydarzenie Muzealne Roku 2007” w kategorii „Wystawy” oraz zdobyła II nagrodę w kategorii „Wystawy przyrodnicze, techniczne i medyczne” w ogólnopolskim konkursie na „Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla 2007”.

Oddział Odlewnictwa Artystycznego na terenie GZUT S.A. istniał do stycznia 2010 r. Wystawę zlikwidowano, a zabytki przeniesiono do magazynów, następnie poddano je przeglądom i pracom konserwatorskim przed ponownym eksponowaniem na terenie dawnej maszynowni w „Nowych Gliwicach”. Jednocześnie rozpoczęto prace nad scenariuszem trzeciej już wystawy stałej i koncepcją działalności Oddziału Odlewnictwa Artystycznego w nowym miejscu. Autorem i realizatorem projektu nowej wystawy pt. „Słusznie słyną dziś Gliwice…” jest „Studio Nizio Design International” z Warszawy. Ekspozycja ta otrzymała wyróżnienie Marszałka Województwa Śląskiego w konkursie „Wydarzenie Muzealne 2010 roku” – w kategorii „wystawy”.

tekst Anna Kwiecień