Najbliższe wydarzenia w Zamek Piastowski
![Tytul](/images/upload/Wydarzenia/etnografia_2024/dotacja_wilcze_gardo/rycina_Wilcze_GardAo_eventBig.jpg)
Projekty dofinansowane
Dotacja ministerialna na katalog wystawy o...
24 maja 2024 - 31 sierpnia 2025
![Tytul](/images/upload/Wydarzenia/2024/06_czerwiec/13_akcja_zamek_/Obraz3a_eventMedium.jpg)
Dla dzieci, Dla szkół i przedszkoli
Akcja edukacyjna w Zamku Piastowskim! Pod znakiem...
13 czerwca - 30 sierpnia 2024
![Tytul](/images/upload/Wydarzenia/2024/06_czerwiec/25_wakacje_w_muzeum/Z._StryjeAska_Wianki_z_teki_GusAa_SAowian_-_fragment._WydaA_Jakub_Mortkowicz_1934_kolekcja_Agnieszki_i_Marka_KapuAciAskich_eventMedium.jpg)
Dla dzieci, Dla szkół i przedszkoli, Warsztaty
Wakacje w Muzeum w Gliwicach – zajęcia dla...
25 czerwca - 30 sierpnia 2024
Zamek Piastowski
Zamek Piastowski – jest jednym z najstarszych obiektów w mieście. Gotycką budowlę sięgającą początkami XIV wieku łączyć należy z powstaniem w Gliwicach murów obronnych. Obecny kształt obiekt zyskał w wyniku przebudowy w XVI wieku, dokonanej przez ówczesnego dzierżawcę miasta Fryderyka Cetrycza. W ciągu następnych stuleci budowla spełniała różne funkcje. Była arsenałem, więzieniem, a nawet folwarkiem. Od XVI wieku do 1945 roku z obiektem związana była nazwa dwór Cetrycza (Zettritz Hof). Po 1945 roku zaczęto używać nazwy „zameczek”, a w 1983 roku „Zamek Piastowski”. W latach 2005-2008 miała miejsce rewitalizacja obiektu z udziałem środków Unii Europejskiej i budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Najistotniejszą częścią projektu rewitalizacji był remont i modernizacja sal wystawowych oraz przygotowanie stałej wystawy obejmującej pradzieje ziemi gliwickiej i historię miasta, zatytułowanej „Gliwice – miasto wielu kultur”.
Zbiory
Zamek Piastowski jest siedzibą dwóch działów: archeologii i historii. Skupione tu eksponaty to przede wszystkim pamiątki cechowe z XVII-XVIII wieku, pamiątki z okresu powstań śląskich i plebiscytu, działalności Związku Polaków w Niemczech, a także bogata kolekcja fotografii (XIX i XX wieku) stanowiąca dokumentację ikonograficzną miasta i górnośląskich obiektów przemysłowych. Atrakcją zbioru są militaria, w tym broń z dawnej Japonii – zbroje i miecze samurajskie, miecze chińskie i koreańskie.
Zbiory archeologiczne to przede wszystkim najcenniejszy i najliczniejszy zbiór naczyń, narzędzi i ozdób z wykopalisk na cmentarzysku kultury łużyckiej w Świbiu (gminie Wielowieś). Znaleziska średniowieczne i wczesnośredniowieczne z obszaru Starego Miasta w Gliwicach, wzgórza zamkowego w Toszku oraz grodziska w Pławniowicach. Ponadto liczne narzędzia krzemienne i kamienne z epoki kamienia, wyroby z brązu i żelaza kultury łużyckiej.
Historia Zamku Piastowskiego
W średniowiecznych miastach zamek książęcy był obok kościoła parafialnego i umocnień miejskich jedną z najważniejszych budowli grodzkich. Tak z pewnością było także w Gliwicach. Niewątpliwie zamek znajdował się w obrębie murów miejskich, a więc na obszarze obecnego Starego Miasta, ale jego lokalizacja nie jest pewna.
Zamek w Gliwicach powstał najpewniej wraz z murami miejskimi i innymi fortyfikacjami w połowie XIV wieku. Jego budowniczym był książę Siemowit, który panował w mieście od ok. 1337 roku i jako jedyny nosił w tym czasie przydomek „księcia gliwickiego”. W związku z tym, że Gliwice stanowiły jego jedyną domenę, był zainteresowany ich rozbudową.
Przypuszcza się, że pierwotny zamek rozciągał się na przestrzeni ok. 120 metrów w rejonie plebanii kościoła pw. Wszystkich Świętych i Bramy Raciborskiej. Zachowane do chwili obecnej w piwnicach plebanii stropy kamienne o zarysie ostrołukowym potwierdzają jej średniowieczne pochodzenie. Wielkość piwnic świadczy zaś o tym, że musiało to być coś więcej niż tylko budynek pomocniczy tutejszej parafii. Fakt ten staje się tym bardziej znaczący, gdy porównamy wielkość innych działek miejskich które były dość małe, z ogromem działki obecnego probostwa.
W latach 1430-1431 Gliwice stały się jednym z głównych bastionów husytyzmu na Śląsku. Tutejszy zamek znajdujący się w rejonie Bramy Raciborskiej stał się wówczas siedzibą przywódcy husytów, Zygmunta Korybutowicza. Po zdobyciu miasta przez wojska katolickie książęta oleśniccy wygnali husytów z Gliwic i najpewniej zniszczyli gliwicki zamek.
Po zniszczeniach okresu husytyzmu miasto podjęło trud przywrócenia zniszczonej zabudowy, a zwłaszcza obwarowań miejskich niezbędnych dla bezpieczeństwa w okresie średniowiecza i czasów nowożytnych. Nie wiadomo jak potoczyły się dalsze losy zniszczonego zamku, ale najpewniej został on tylko częściowo odbudowany. W części tej w połowie XV wieku najpewniej rezydował Jan IV, tytułujący się także „księciem gliwickim”.
Przypuszcza się, że przebywał on w obiekcie zwanym domem „Jeruzalem”, a kojarzonym z dawnym zamkiem. W 1470 roku Jan IV przekazał tę budowlę w użytkowanie na domostwo dla wikarych tutejszego kościoła parafialnego. Pozostałości dawnego zamku najprawdopodobniej wykorzystał do zbudowania swojej siedziby w Gliwicach w połowie XVIII wieku – hrabia Welczek. Obecne budynki w rejonie domniemanej lokalizacji pierwotnego zamku w Gliwicach przy ul. Dolnych Wałów i Plebańskiej pochodzą z XVIII i XIX wieku.
Budowla znana dzisiaj jako Zamek Piastowski przy ul. Pod Murami 2 (obecny Oddział Muzeum w Gliwicach) to występujący w gliwickich źródłach od XVI wieku Dwór Cetrycza. Obiekt ten uzyskał obecny kształt w wyniku wielokrotnej przebudowy. Poszczególne jego części różnią się między sobą rodzajem zastosowanej cegły i wątku jej ułożenia oraz stosowanym detalem, między innymi w nadprożach okiennych i drzwiowych. Grzegorz Rendchen wyróżnia pięć faz rozbudowy obiektu.
Etap I – obiekt powstał wraz z murami obronnymi w połowie XIV wieku, jako dwie baszty połączone ze sobą ścianą kurtynową i drewnianą galerią. W przeciwieństwie do większości baszt gliwickich powstałych na planie litery „U” tutejsze baszty zbudowano na planie kwadratu. W średniowieczu prawdopodobnie pełniły rolę arsenału miejskiego.
Etap II – w latach 1558-1561 przebudowy obiektu dokonał ówczesny dzierżawca miasta, Fryderyk von Cetrycz. Pomiędzy istniejącymi już wcześniej basztami zbudowano dwukondygnacyjny budynek z cegły z pięcioma osiami okien. Adaptowano parter i piętro baszty zachodniej. Jednospadowy dach przylegał do muru obronnego. Budynek nie był podpiwniczony.
Etap III – w drugiej połowie XVIII wieku dokonano obniżenia murów obronnych do ok. 7 metrów, co pozwoliło na dalszą przebudowę obiektu. Dokonano całkowitej przebudowy baszty zachodniej. Dotychczasową basztę obniżono, ale powiększono wzdłuż osi północ-południe i przebudowano na planie prostokąta. Nowe skrzydło przekryto dwuspadowym dachem, podobnie jak przestrzeń między basztami. Jakość wykończenia wskazuje, że w tym czasie obiekt pełnił funkcje mieszkalne.
Etap IV – w połowie XIX wieku w miejsce rozebranej baszty średniowiecznej wzniesiono wzorowane na skrzydle zachodnim, nowe wschodnie skrzydło obiektu (obecnie znajduje się tu główne wejście do zamku). W wyniku tej przebudowy zniszczeniu uległ wschodni fragment dworu Cetryczów. Okna tej części były znacznie węższe niż obecnie. Nowe podpiwniczone skrzydło wraz z trzecią kondygnacją środkowej części budynku wymurowano z cegły w wątku kowadełkowym.
Etap V – w latach 1952-1959 rozebrano przybudówki gospodarcze od strony zachodniej, a przebudowane wnętrze zamku zaadaptowano na potrzeby muzealne. Baszta stanowiąca fragment skrzydła zachodniego zwieńczona została czwartą kondygnacją przekrytą stromym czterospadowym dachem. W 1960 roku w tak przebudowanym obiekcie zorganizowano stałe wystawy: archeologiczną i historyczną.
Od XVI wieku aż do 1945 roku obiekt nazywano Dworem Cetrycza (Zettritz Hof) i użytkowano jako arsenał miejski, folwark, magazyn i więzienie. Po 1945 roku jego nazwę zmieniono na Zameczek, a w roku 1983 na Zameczek Piastowski. W obiekcie trzykrotnie przeprowadzano generalne remonty, w latach: 1956-1959, 1984-1988 i 2005-2008.
Podczas ostatniego remontu obiekt był miejscem najbardziej radykalnych zmian spośród wszystkich oddziałów Muzeum po 1989 roku. Realizowany projekt pod nazwą „Rewitalizacja Zamku Piastowskiego” współfinansowany był przez Unię Europejską i budżet państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR).
Zadanie to obejmowało: remont techniczny budynku i jego obejścia, zorganizowanie w nim nowych wystaw stałych oraz stworzenie na parterze Centrum Informacji Kulturalnej i Edukacji Regionalnej. Obiekt został ponownie w pełni udostępniony publiczności 21 września 2008 roku podczas VI GDDK.
Dzięki poczynionym inwestycjom Zamek Piastowski w znaczący sposób odnowił swoją ofertę działań edukacyjnych i popularyzatorskich, a także stał się ważnym punktem informacji kulturalnej na mapie Gliwic. W budynku swą siedzibę mają działy: Historii i Dokumentacji Mechanicznej oraz Archeologii.
Damian Recław