Projekty pamięci 

Spotkania z Patrycją Dołowy, Natalią Romik, Karoliną Sulej, Aleksandrą Janus

22 września 2022, czwartek, godz. 18.00
Widoczki
Patrycja Dołowy
 
27 października 2022, czwartek, godz. 18.00
Kryjówki. Architektura przetrwania
Natalia Romik
 
10 listopada 2022, czwartek, godz. 18.00
Rzeczy i historie osobiste, czyli materia wojny
Karolina Sulej
 
8 grudnia 2022, czwartek, godz. 18.00
Inne pomniki
Aleksandra Janus
 

Patrycja Dołowy 
Widoczki

Patrycja Dołowy od 2011 roku tworzy cykl „Widoczki”. W różnych miejscach, w różnych miastach zakopuje „sekrety”, czy też „widoczki”, które nawiązują do zabawy z dzieciństwa. Małe dziewczynki chowały pod szybkami różne przedmioty i zakopywały je, z nadzieją że kiedyś po nie powrócą, nie zapomną o danej chwili. Patrycja wykonuje odlewy gipsowe części własnego ciała, pokrywa je emulsją fotograficzną, naświetla pod powiększalnikiem fragmentami fotografii – tak jak fragmentami historii – a potem zakopuje w ziemi. Każdemu z jej widoczków towarzyszą urywki opowieści. Widoczki są odwrotnością pomników – zakopane w ziemi rozłożą się i przenikną w tkankę miasta.
Artystka na przykładzie swojej pracy opowie nam o tym, jak osiemdziesiąt lat po Zagładzie dalej pamięć i przestrzeń nie zostały uleczone z bólu przeszłości, przemilczanych historii.
Jej działania, oparte na trosce, podejmuje we wszystkich swoich aktywnościach od pisania i performensu po spotkania z ludźmi, rozmowy, warsztaty.
 
Patrycja Dołowy – pisarka, artystka multimedialna, działaczka społeczna, popularyzatorka nauki i sztuki. Z wykształcenia doktor nauk przyrodniczych, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego oraz Akademii Fotografii Artystycznej Wyższych Szkół Fotograficznych we Wrocławiu. Kieruje BioCentrum Edukacji Naukowej i wykłada na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Od lat zajmuje się problematyką tożsamości i pamięci. W swojej pracy bazuje na historii mówionej i świadectwach. Ma na koncie ponad 60 wystaw w Polsce i zagranicą. Prace i teksty publikuje w prasie, w pismach artystycznych i kulturalnych. Jest autorką książek „Wrócę, gdy będziesz spała”, „Rozmowy z dziećmi Holocaustu” oraz „Skarby. Poszukiwacze i strażnicy żydowskiej pamięci”, współautorką książek „Miasto oczami kobiet”, „25 rozmów na 25-lecie”, „Przecież ich nie zostawię” rozdziałów w publikacjach zbiorowych oraz sztuk teatralnych, m.in. „Wanda”, „Hideout/Kryjówka”, „Dziady”, „Twierdza Brześć”, „Matki”, „Hindełe”, „Siostra Sztukmistrza”, „Paulina”. Trzykrotna stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stypendystka Asylum Arts i Tarbut Fellowship, laureatka nagród, w tym Nagrody im. Karola Sabatha za najlepszy tekst popularnonaukowy w polskiej prasie i wyróżnienia na festiwalu teatralnym Kontrapunkt za scenariusz Hideout/Kryjówka. W 2019 roku współpracowała z fundacja Brama Cukermana przy projekcie Babiniec.

Natalia Romik
Kryjówki. Architektura przetrwania

Wykład dotyczyć będzie historii i interdyscyplinarnych badań artystycznych nad kryjówkami, które podczas II wojny światowej stanowiły schronienie dla Żydów na terenie Polski i dzisiejszej Ukrainy. Natalia w wyniku długoletniego procesu badawczego przeprowadzonego z wykorzystaniem interdyscyplinarnego repozytorium, na które składają się techniki architektoniczne i artystyczne, badania archiwalne, czy metody nauk społecznych, „przebadała” kryjówki budowane i użytkowane przez Żydów podczas Holokaustu. Wykorzystywali oni dziuple drzew, szafy, miejskie kanały, jaskinie czy puste groby, żeby stworzyć w nich tymczasowe schronienie. Autorka opowie o tym, co pozostało po miejscach, które z definicji muszą pozostać niewidoczne dla niepowołanego oka. W jej pracy tragiczna historia Zagłady jest punktem wyjścia do uniwersalnej refleksji na temat metod przetrwania w sytuacji egzystencjalnego zagrożenia, ich cielesnego, społecznego i architektonicznego wymiaru.
Natalia Romik zaprezentuje również projekty związane z Górnym Śląskiem (w tym Domem Pamięci Żydów Górnośląskich), które stanowią istotny punkt odniesienia w jej badaniach nad Zagładą i dziedzictwem materialnym Żydów.

Natalia Romik - absolwentka nauk politycznych, designerka, artystka. Uzyskała tytuł doktora na Bartlett School of Architecture UCL – tytuł pracy: „(Post)- Jewish architecture of memory within former Eastern European shtetls”. Obecnie stypendystka programu The Foundation for the Memory of the Shoah. Jej główne pole działań artystycznych i naukowych to styk sztuki i architektury, które zrealizowała m.in. w projektach: performance „Predator”, „What Makes You Horny and Itchy in Architecture?” na festiwalu „PARADE. Critical Practice” w Londynie, „Nomadyczne Archiwum Sztetla”, „Otwarte Studio Antyfaszystowskie”. Stypendystka programów naukowych, m.in. Stypendium Ministra Kultury 2012 na projekt „Żydowska architektura (nie)pamięci na Śląsku”. Stypendystka London Arts and Humanities Partnership na studia doktoranckie oraz Gerda Henkel Stiftung. W ramach pracowni Nizio Design (od 2007 do 2014) – konsultantka m.in. designu ekspozycji stałej wystawy w POLIN- Galerii XIX w., współautorka rewitalizacji XVIII wiecznej synagogi w Chmielniku. Designerka i współkuratorka wystawy czasowej „Obcy w domu. Wokół Marca 1968” w POLIN. Członkini architektonicznego kolektywu SENNA, który m.in. zrealizował projekt wystawy stałej „Żydzi na Górnym Śląsku” w Domu Pamięci Żydów Górnośląskich, oddziale Muzeum w Gliwicach, w XX wiecznym, neogotyckim domu przedpogrzebowym w Gliwicach, czy wystawę Bejt Almin- Dom Wieczności. Laureatka prestiżowej nagrody Dan David Prize w 2022 za badania artystyczne i architektoniczne.  

Karolina Sulej
Rzeczy i historie osobiste, czyli materia wojny

Sąsiadujemy z krajem ogarniętym wojną. Każdy uchodźca i uchodźczyni stracił tam nie tylko bezpieczeństwo, często bliskich - ale także swoje rzeczy. Co zabrali? W tej jednej walizce, torebce? A co dostali od nas? Jak wyglądała nasza rzeczowa pomoc a jaka jest potrzebna? Wychodząc od współczesnego kontekstu Karolina Sulej opowie o tym, w jaki sposób rzeczy osobiste - w szczególności ubrania - wpływają na nasz odbiór sytuacji granicznych, na kształt pamięci i narracje historyczną. Wielka historia zaczyna się zawsze od osobistego doświadczenia, unikalnego „tam i wtedy”, a nic lepiej nie pozwala na nowo przyjrzeć się przeszłości niż wrażenia zmysłowe, niż podstawowe rekwizyty naszej codzienności. Swoją opowieść autorka oprze na wieloletnich badaniach nad rolą rzeczy i ubrań w gettach, obozach koncentracyjnych i zagłady, w czasie Powstania Warszawskiego i podczas okupacji oraz w okresie powojennym - skupi się na polskich ziemiach, ale wspomni także o kontekstach zagranicznych. Rzeczy codzienne, osobiste, nasze odruchowe rytuały dbania o siebie, ubierania w czasie wojny stają się narzędziami oporu, heroicznym przeciwstawieniem się śmierci - są tak ważne, jak wciąż w historiografii niedoceniane. 

Karolina Sulej - pisarka, reporterka, antropolożka. Autorka m.in. książki „Rzeczy osobiste - opowieść o ubraniach w obozach koncentracyjnych i zagłady” - Laureatki Nagrody im. Teresy Torańskiej, finalistki Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, nominowanej do Nagrody im. Kazimierza Moczarskiego i Laureatki Ołówka Moczarskiego, nominowanej do Nagrody Grand Press i Nagrody Identitas. Niedawno wydała drugą część „Rzeczy osobistych” z rozmowami z Ocalałymi pt. „Historie osobiste. O przetrwaniu w czasie wojny”. Autorka zbioru reportaży o polskiej modzie po 1990 roku „Modni. Od Arkadiusa do Zienia”, książki non-fiction o Stanach Zjednoczonych „Wszyscy jesteśmy dziwni. Opowieści z Coney Island”, za którą była nominowana do nagrody im. Teresy Torańskiej i na podstawie której w Teatrze Nowym w Łodzi powstała sztuka pod tym samym tytułem. Współautorka zbioru reportaży „Przecież ich nie zostawię. O żydowskich opiekunkach w czasie wojny”, oraz współautorka książki-komentarza „Własny pokój o Virginii Woolf”.
Jest jednym z twórców Wanderlust ‒ książki-gry komputerowej o podróżowaniu, nominowanej do Paszportu Polityki 2019. W 2021 roku pod kuratelą Instytutu Adama Mickiewicza ukazała się książka pod jej redakcją i we współautorstwie, „Resaon and Flair. 100 years of Fashion in Poland”.
Współautorka audioserialu reporterskiego o Arkadiusie, „Supernowa”. Nagrywa także podcasty o roli ubioru w życiu codziennym. Była m.in. redaktorką „Wysokich Obcasów” oraz „Wysokich Obcasów Extra”, a wraz z Sylwią Chutnik prowadziła na YouTube program „Barłóg Literacki" o książkach i czytelnictwie. Od lat prowadzi też spotkania autorskie, panele literackie i dyskusje o kulturze oraz promuje czytelnictwo w swoich mediach społecznościowych. Regularnie prowadzi również warsztaty z rozumienia mody, pisania o modzie z tworzenia wywiadów i reportaży oraz reportaży podróżniczych. W 2022 roku wydała książkę reportażową pt. „Ciałaczki. Kobiety, które wcielają feminizm", tym razem poświęconą kobietom, które zmieniały polską kulturę seksualną po 90. roku.
 

Aleksandra Janus
Inne pomniki
 
Aleksandra Janus w swojej pracy akademickiej i twórczej zajmuje się badaniem kultur pamięci, strategii upamiętniania oraz roli instytucji w procesie instytucjonalizacji dyskursów na temat przeszłości, a także interwencjami we współczesne krajobrazy pamięci. Wspólnie z choreografką Weroniką Pelczyńską i tancerką Moniką Szpunar przygotowała w 2020 roku performans pt. "Still Standing", który był próbą wprowadzenia w przestrzeń miejsca pamięci - terenu byłego obozu KL Plaszow w Krakowie - ruchu jako możliwej formy upamiętnienia. Performens, bazujący na historycznej choreografii izraelskiej artystki Noi Eshkol, powstał w ramach inicjatywy Praktyki Siostrzeństwa, a punktem wyjścia dla niego były dyskusje wokół spornych wizji przyszłości terenu po byłym obozie koncentracyjnym. "Still Standing" to rodzaj żywej, ruchomej rzeźby site-specific, która stawia pytania o to, co może być pomnikiem i co może oznaczać upamiętnianie. Od swojej premiery performans został kilkakrotnie powtórzony w Krakowie przy okazji FestivALT oraz pokazany w Lublinie w ramach Lubliner Festival. "Still Standing" pozostaje w ścisłym związku z innymi praktykami pamięciowymi podejmowanymi przez Aleksandrę Janus, wykorzystującymi zieleń i przyrodę oraz ruch jako narzędzia upamiętniania. Aleksandra przybliży nam ideę swojej pracy i opowie o nowym ujęciu walki o pamięć oraz o możliwościach dla „innych” pomników.
  
Aleksandra Janus - doktorka antropologii, wice-prezeska Fundacji Zapomniane, dyrektorka Centrum Cyfrowego i kierowniczka działającej w jego ramach Pracowni Otwierania Kultury, kuratorka programu „Exercising modernity”. Jest współpracowniczką Ośrodka Badań nad Kulturami Pamięci UJ, wykładowczynią School of Ideas SWPS, członkinią rady serii wydawniczej Wystawianie Teorii oraz FestivALTers – grupy działającej przy żydowskim kolektywie aktywistyczno-arystycznym FestivALT. W swojej pracy akademickiej i twórczej zajmuje się badaniem kultur pamięci, strategii upamiętniania oraz roli instytucji w procesie instytucjonalizacji dyskursów na temat przeszłości, a także interwencjami we współczesne krajobrazy pamięci. Współpracowała z dr Natalią Romik przy projekcie badawczym, którego rezultatem była wystawa "Kryjówki. Architektura przetrwania" prezentowania w 2022 roku w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki i TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie. Jest współautorką i współredaktorką dwutomowej publikacji "Nie-miejsca pamięci" (2021), a także członkinią i współzałożycielką grupy Muzea dla Klimatu oraz kolektywu Kultura dla Klimatu. 

Na wszystkie spotkania wstęp jest bezpłatny. Ilość miejsc jest ograniczona.