Franciszek Horak (1906–1976) urodził się w Roztropicach na Śląsku Cieszyńskim (gmina Jasienica). Był mistrzem cechowym, swój zakład prowadził w Cieszynie od 1926 r., po wojnie współpracował z Cepelią. Wykształcił trzech uczniów. Horak wykonywał zarówno srebrne ozdoby do ludowego stroju cieszyńskiego jak i biżuterię uniwersalną. Jak podkreślają badacze, elementy ozdobne stroju ludowego (m.in. bogate pasy do strojów kobiecych, hoczki do żywotków, spinki do koszul, guziki, naszyjniki tzw. orpanty), wyrabiane już od XIX wieku, były inspirowane historycznie biżuterią szlachecką i mieszczańską, która została przetworzona stylistycznie i zaadaptowana do stroju ludowego w zamożnym regionie cieszyńskim. Motywy inspirowane ozdobami stroju cieszyńskiego (także i góralskiego) stały się popularne i były chętnie noszone w okresie fascynacji zdobnictwem ludowym w latach 60. i 70. XX w. Oprócz ozdób stroju, biżuterii Horak wykonał również m.in. insygnia władzy rektorskiej dla Uniwersytetu Śląskiego, biżuterię do strojów ludowych dla zespołów pieśni i tańca „Śląsk” oraz ,,Mazowsze”. Muzeum w Gliwicach dwukrotnie nabyło wyroby Franciszka Horaka – najpierw do działu etnografii, następnie do działu sztuki. Na początek prezentujemy prace pozyskane dla działu sztuki w 1974 r.: zakupione w Spółdzielczym Zrzeszeniu Wytwórców Rękodzieła Ludowego i Artystycznego w Czechowicach-Dziedzicach oraz wykonane przez Franciszka Horaka specjalnie na zamówienie Muzeum w Gliwicach w 1974 r. z dostarczonego przez muzeum srebra. Są one wykonane ze srebra próby 0,875. i niektóre częściowo pozłacane. Część z ażurowych kompozycji posiada złocone tła (filigran podkładany).

Brosza, srebro częściowo pozłacane,
autor Franciszek Horak, 1974 r.,
zbiory Muzeum w Gliwicach,
fot. Wojciech Turkowski

Joanna Jankowska-Szydłowska (1908–1994), artysta plastyk, złotnik. Była absolwentką Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie i Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Interesowała się teatrem, była harcerką. W czasie okupacji niemieckiej, jako więźniarka obozu w Ravensbrück, była w grupie osób na których dokonywano zbrodniczych doświadczeń medycznych. Po wojnie mieszkała w Lublinie, gdzie zajmowała się wyrobem srebrnej biżuterii i metaloplastyką (jej autorstwa jest znak kawiarni „Czarcia Łapa” na Starym Mieście w Lublinie). Wszystkie prace znajdujące się w zbiorach Muzeum w Gliwicach zostały zakupione w 1975 r. bezpośrednio u autorki. Poza pierścieniem z malachitem powstały jako repliki autorskie wcześniejszych prac – zostały wykonane przez artystkę na zamówienie muzeum.

 

Broszka „Bluszczyk kurdybanek”, srebro (pr. 0,940), malachit, autor Joanna Szydłowska, 1974 r. – replika pracy z 1949 r., zbiory Muzeum w Gliwicach,
fot. Wojciech Turkowski

 

 

Broszka, srebro, koral, autorzy Jadwiga i Jerzy Zaremscy, Opole, 1948 r., unikat,
zbiory Muzeum w Gliwicach,
fot. Wojciech Turkowski

Projektantką większości prac, które zobaczymy na Biżuteria w zbiorach Muzeum w Gliwicach była Danuta Kobielska, natomiast wykonawcą (do 2009 r.) głównie mąż Szczęsny.

Danuta Kobielska z domu Sznajder (1922–2013) – inżynier architekt, plastyczka, złotniczka. Brała udział w Powstaniu Warszawskim jako łączniczka, po wojnie pracowała w Biurze Odbudowy Stolicy, w 1951 r. ukończyła Wydział Architektury Uniwersytetu Warszawskiego, przez parę lat pracowała w wyuczonym zawodzie. Od 1952 r. była członkinią Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP) Oddział Warszawa, od 1962 r. członkinią Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP). W 1959 r. podjęła pracę w spółdzielni ORNO, gdzie pracował już mąż Szczęsny. W ORNO była projektantką, mąż był wykonawcą jej projektów. W spółdzielni wykonała ok. 500 projektów do realizacji i znacznie więcej dla klientów indywidualnych. Jak wspominała, w ORNO nauczyła się technik złotniczych, które ułatwiły jej późniejszą działalność. Od 1964 r. małżonkowie zakończyli pracę w ORNO i zaczęli tworzyć już we własnej, przygotowywanej wcześniej pracowni w Warszawie. Po nabyciu uprawnień Ministra Kultury i Sztuki potwierdzających status artysty plastyka – przez Danutę już w 1961 r. i nieco później przez Szczęsnego, ich prace po rozpoczęciu samodzielnej działalności mogły być znakowane imiennikami autorskimi. Na wyrobach można wyróżnić trzy cechy imienne: "SK", "DK” i „KOBIELSCY”. Od 1964 r. Danuta Kobielska nadal była głównie projektantką, ale i realizatorką, natomiast autorem większości prac wykonawczych był mąż Szczęsny. Małżeństwo współpracowało ze spółdzielnią „Plastyka” i Wytwórnią Wyrobów Jubilerskich w Warszawie. Po śmierci męża Szczęsnego w 2009 r. Kobielska kontynuowała działalność samodzielnie.
Danuta i Szczęsny Kobielscy brali udział w licznych konkursach, przeglądach polskich i międzynarodowych oraz wystawach indywidualnych i zbiorowych – polskich oraz zagranicznych, m.in. we Włoszech, wielokrotnie w Niemczech (w Monachium, Hanau), Austrii, Czechosłowacji, Jugosławii. Znaczącą wystawą która potwierdziła artystyczną jakość twórczości Kobielskich była Pierwsza Ogólnopolska Wystawa Biżuterii Artystycznej w Domu Artysty Plastyka w Warszawie, w 1968 r. Równie ważną była indywidualna ekspozycja prac własnych w 1981 r. „Danuta i Szczęsny Kobielscy : biżuteria z lat 1962-1979” w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych „ Zachęta” w Warszawie
W 1972 r. Muzeum w Gliwicach nabyło sześć prac Danuty i Szczęsnego Kobielskich z okresu ORNO, w 1977 r. zakupiono do zbiorów bezpośrednio od autorów 2 prace unikatowe, które zostały wykonane w latach 1974–1975 (wisior „Serce” oraz pierścień). W 1977 r, w legnickim salonie DESY zakupiono słynną unikatową broszkę z muszlą.
W 2001 roku w Muzeum w Gliwicach pojawił się niezwykły gość – Danuta Kobielska, która przyjechała aby podarować do naszej kolekcji kilkadziesiąt własnych prac z lat 1962–1986! Artystka postanowiła podzielić swój zbiór i podarować prace według własnego uznania czterem muzeom polskim: Muzeum Narodowemu w Warszawie, Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu Dolnym, Muzeum Zamkowemu w Malborku oraz Muzeum w Gliwicach. Otrzymaliśmy wówczas w darze 73 wyroby – pierścienie, broszki, naszyjniki. Była to wspaniała okazja dla kustoszy działu sztuki do przeprowadzenia rozmów z artystką na temat Jej twórczości. W 2004 r. muzeum gliwickie zorganizowało wystawę prac Danuty Kobielskiej, wystawie towarzyszył katalog (kuratorem wystawy i autorką katalogu była Elżbieta Dębowska). Ponownie dziękujemy w tym miejscu artystce za wspaniały dar – dar od serca dla naszego Muzeum!

Prace Danuty i Szczęsnego Kobielskich – wspólne i te samodzielnie realizowane przez autorkę, przeszły już na stałe do historii powojennej polskiej biżuterii srebrnej. Często pada określenie „styl Kobielskiej” (chociaż w jego tworzeniu uczestniczył także Szczęsny), szczególnie w odniesieniu do wyrobów powstałych z wykorzystaniem „konstrukcji pasmowej”. Technika ta polega na kładzeniu pasm z cienkiego drutu, które tworzą jednocześnie konstrukcję ujmującą kamień, ale i dekorację. Dodatkowo pasma te są wzbogacane granulkami. Nie wszystkie prace Kobielskich powstały z wykorzystaniem tej techniki. Zaprezentujemy prace chronologicznie – od najwcześniejszych z okresu ORNO (pokazujemy je dla przypomnienia), do późnych, tworzonych już w latach 80. samodzielnie przez autorkę. W przeglądzie twórczości odnajdziemy formy ażurowe – prześwitujące i o patynowanych tłach, przestrzenne, ale także „lite”, bardziej ciężkie, wykonane z blachy ustawionej na sztorc, z drutu grubszego, dodatkowo fakturowanego. Kamienie i ich oprawy nie konkurują ze sobą, tworzą znakomite kompozycje. Dominują formy organiczne, płynne, często pojawia się asymetria.

 

Pierścień, srebro, bursztyn,
autor Danuta Kobielska, 1962 r.,
zbiory Muzeum w Gliwicach, fot. Szymon Janiczek

Jadwiga Umińska (1900–1983) znana jest przede wszystkim jako malarka, graficzka i scenograf. Do drugiej wojny światowej czynna w Warszawie, po wojnie w Krakowie (związana z Grupą Krakowską II).

Na zdjęciu: Medalion „Porwanie Europy”, nieprzezroczysta (opakowa) emalia malarska ogniowa na srebrze,
autorka Jadwiga Umińska-Baron, po 1962 r., unikat, zbiory Muzeum w Gliwicach, fot. Wojciech Turkowski

Szczególnie zróżnicowane - w przypadku gliwickiej kolekcji biżuterii są lata 70. – w naszych zbiorach znajdują się prace z nurtu abstrakcyjno-organicznego, tradycyjne – bazujące na starannie oprawionych kamieniach i wykorzystujące technikę odlewu na wosk tracony, przykłady mistrzowskiej biżuterii z bursztynem, wyroby abstrakcyjne, geometryzujące, członków rewolucyjnej grupy UFO nazywane niejednokrotnie „biżuterią inżynierską”, minimalistyczne, symboliczne, popartowskie i szereg dzieł unikatowych, które trudno jednoznacznie zakwalifikować do któregoś z nurtów, ale też i nie ma takiej potrzeby. Zapraszamy!

Na fotografii: pierścionek „Miłość”, srebro, emalia, odlew na wosk tracony, autor Jerzy Sendłak, 1970 r., unikat, zbiory Muzeum w Gliwicach, fot. Wojciech Turkowski

W 1929 r. Szukalski założył grupę artystyczną "Szczep Rogate Serce", członkowie tej grupy otrzymywali od Szukalskiego (jako założyciela i szefa, przewodnika duchowego grupy) biżuterię - przykład takiej biżuterii w filmie o Szukalskim od 20 sek.: TUTAJ
 

Na fotografii: broszka, srebro, turkusy, autor Stanisław Szukalski (?), 1936 r., zbiory Muzeum w Gliwicach, fot. Wojciech Turkowski