Długo oczekiwany, ósmy tom niezwykle popularnej i cenionej przez miłośników historii i zabytków serii „Gliwice znane i nieznane”, wydawanej przez Muzeum w Gliwicach, jest już dostępny! Publikację, poświęconą mającej średniowieczne korzenie Ostropie, która od 1975 roku jest częścią Gliwic, zakupić w Willi Caro, Zamku Piastowskim, a także on-line, w muzealnej Naszej księgarni. Ostropę i jej dzieje poznawać mogliśmy w 2022 r., podczas jubileuszowych, XX Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Ich koordynatorem był Zbigniew Gołasz, historyk, kierownik Radiostacji Gliwice, Oddziału gliwickiego Muzeum. On również jest redaktorem VIII tomu serii „Gliwice znane i nieznane”.

 

„Dzieje Gliwic i ziemi gliwickiej odkrywać można na wiele sposobów, o czym świadczą realizowane nieprzerwanie już od 22 lat Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego. Ich pokłosiem jest seria <Gliwice znane i nieznane> – złożona z tematycznych przewodników, przybliżających zabytki miasta, w tym również takie, które nie są znane lub wręcz niedostępne dla mieszkańców. Przewodniki odsłaniają przed nami kolejne, często fascynujące wątki najbliższej nam historii i kultury. Tak jest i w przypadku Ostropy, w której spotkamy śląską tradycję, nadal żywą, jeszcze nie zamienioną w modny gadżet” –mówi Grzegorz Krawczyk, kierownik ds. programowych i merytorycznych Muzeum w Gliwicach.

 

„Publikacja, która ukazuje się w serii wydawniczej <Gliwice znane i nieznane>, jest zwieńczeniem wielomiesięcznego wysiłku kilkunastoosobowego zespołu. Jego zadaniem było przygotowanie XX Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego, które miały miejsce w dniach 17–18 września 2022 r. Poświęcono je zachodniej dzielnicy miasta – Ostropie. Nie jest to zatem monograficzne opracowanie dziejów tej miejscowości i do tego tytułu nie aspiruje. W ramach GDDK, które odbyły się pod tytułem <Ostropa. Od podmiejskiej wsi do dzielnicy Gliwic. Ciągłość tradycji>, przygotowano cykl wykładów i spotkań dotyczących dziejów miejscowości, jej kultury materialnej i niematerialnej, połączony z oprowadzaniem po zabytkowych obiektach oraz dzielnicy. Od 12 września na gliwickim rynku udostępniona była również wystawa plenerowa <Ostropa. Od podmiejskiej wsi do zachodniej dzielnicy Gliwic>, a od 15 września na platformie cyfrowej – wykład ks. dr. hab. Piotra Góreckiego <Ostropa na przestrzeni wieków. Ciągłość tradycji>.

Mająca średniowieczne korzenie Ostropa, będąca od 1975 r. częścią Gliwic, jest swoistym fenomenem. Dla niektórych, w tym Zbigniewa Rokity, autora bestselerowej książki <Kajś>, metafizycznym centrum wszechświata. Mimo dramatycznych wydarzeń, jakie miały miejsce na Śląsku w XX w., nie doszło tu do kulturowego zerwania, które możemy zaobserwować w wielu miejscowościach. Co prawda przymusowe wysiedlenia i masowa emigracja, zwłaszcza u schyłku lat 80. XX w., przyniosły dramatyczny spadek liczby rdzennych mieszkańców, jednak mimo to Ostropa zachowała swój pierwotny śląski charakter i tradycje sięgające zamierzchłych czasów. Ten specyficzny mikroświat będący integralnym elementem europejskiego dziedzictwa kulturowego, stworzony przez pokolenia ludzi, którzy tu mieszkali i pracowali, charakteryzuje się niezwykłym bogactwem zarówno materialnym, jak i niematerialnym, z typowymi dla Śląska wpływami tradycji: czeskich, niemieckich, polskich i chrześcijańskich, a nawet przedchrześcijańskich, starało się uchwycić dwunastu autorów reprezentujących różne perspektywy po-znawcze. Są to m.in.: architekci, etnolodzy i etnografowie, historycy i historycy sztuki, geodeci etc., ale też reprezentujący lokalną społeczność nauczyciele, strażacy oraz kapłani.

 

Owocem ich pracy było szesnaście folderów opublikowanych z okazji GDDK. Większość z nich zawierała nowe, niepublikowane dotąd ustalenia, będące wynikiem kwerend archiwalno-bibliotecznych, wywiadów i badań terenowych oraz unikatowy, niepublikowany dotąd materiał ikonograficzny i kartograficzny. Zostały one zebrane w tym tomie i poszerzone o materiały ikonograficzne, które ze względu na ograniczenia edytorskie nie znalazły się w folderach. Autorzy i redaktor zdają sobie sprawę z niedoskonałości oraz niepełności swoich opracowań. Pozostają jednak z nadzieją, że staną się przyczynkami do pełniejszego opracowania tych zagadnień w przyszłości.

 

Korzystając ze sposobności, jako koordynator wydarzenia oraz redaktor tomu, chciałem podziękować wszystkim autorom za owocną współpracę, przyjemność przebywania w ich towarzystwie i przede wszystkim za trud, jaki włożyli w opracowanie przydzielonych tematów. Jestem pod wrażeniem ich wiedzy, rzetelności i profesjonalizmu. Paniom dr Antoninie Żabie oraz dr Beacie Piesze van Schagen dziękuję również za wyjątkowe wykłady, które wygłosiły podczas trwania wydarzenia, a ks. dr. Piotrowi Góreckiemu za wykłady wprowadzające. Szczególną rolę w przygotowaniach XX Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego odegrali: proboszcz parafii Ducha Świętego w Ostropie ksiądz Michał Wilner, który otworzył przed redaktorem tomu archiwum parafii oraz udostępnił na czas trwania wydarzenia obie ostropskie świątynie; Jan Kalnik, który pozwolił na skorzystanie ze swoich bogatych zbiorów oraz dzieł artystycznych jego autorstwa; prezes Ochotniczej Straży Pożarnej w Ostropie Karol Magiera, dzięki uprzejmości którego wykorzystane zostały historyczne fotografie miejscowej straży pożarnej i udostępnione dla zwiedzających pomieszczenia remizy. Bez ich pomocy i zaangażowania zorganizowanie wydarzenia nie byłoby możliwe. Składam im w tym miejscu serdeczne podziękowania. Wyrazy wdzięczności kieruję do pochodzącego z Ostropy ks. dr. hab. Piotra Góreckiego, za jego zaangażowanie i merytoryczny wkład w realizację projektu. Dziękuję wszystkim, którzy udostępnili zbiory oraz własne fotografie wykorzystane w publikacji: Ulrichowi Heinemu, Bogusławowi Małuseckiemu, Robertowi Neumannowi, a także wszystkim pracownikom Muzeum w Gliwicach biorącym udział w przygotowaniach GDDK, a w szczególności: Ewie Kowalskiej, Marcie Paszko i Marcinowi Gołaszewskiemu.

 

Oddajemy do rąk czytelników niniejszą publikację z nadzieją, że poprzez nią dostrzegą, iż polską oraz europejską kulturę tworzą nie tylko monumentalne dzieła wielkich artystów i wielkie metropolie, ale jej obraz to mozaika składająca się z małych, często najmniejszych światów. Jednym z tych światów, który utworzyli ostropianie, nazwani przez mego syna Przemka ostropejczykami, jest właśnie Ostropa. Dość dodać, że procesja konna, odbywająca się w Wielkanoc m.in. w Ostropie, została wpisana na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

Na marginesie warto wspomnieć, że niniejsza publikacja nie jest jedyną, jaką zrealizowano dzięki organizacji wydarzenia. Podczas kwerendy przeprowadzonej w archiwum parafii Ducha Świętego w Ostropie odnalazłem osiemnastowieczny rękopis autorstwa księdza Melchiora Opolskiego, proboszcza parafii w podgliwickich Przyszowicach. Jak się okazało, był to jeden z co najmniej kilkunastu tomów spisanych przez niego kazań. Będące niezwykłym pomnikiem języka polskiego, a zarazem źródłem historycznym dzieło zostało w 2023 r. wydane staraniem Muzeum w Gliwicach, za co chciałem podziękować dyrektorowi Grzegorzowi Krawczykowi, który przychylił się do tej propozycji, oraz księdzu Michałowi Wilnerowi za udostępnienie manuskryptu do opracowania.

Swoją pracę nad wydaniem tomu poświęconego mojej Ostropie dedykuję synowi Przemkowi – obyś uniknął losu swoich przodków, aby żadna siła, wbrew Twej woli, nie wyrwała Cię z kraju Twego dzieciństwa” – pisze Zbigniew Gołasz we „Wstępie” do publikacji.