„Ciągle widzę dwa światy: ten, co mnie otacza, to jakieś ubogie rupiecie, marionetki zakurzone, wszystko nikłe nieznośne, użytkowe, tymczasowe. Świat krzątających się rzemieślników. Ale gdzieś drugi jest świat poprzez szczeliny dostrzegalny – to kraje pasterskie o zielonym mchu, gaje mirtowe z bukolików Wergiliusza. Tam żyją sceny z waz greckich, szumią drzewa z gobelinów, złote od słońca jedwabie wydymane wiatrem uplastyczniają postacie Endymionów. Perspektywy biblijnego ruchu pełnego palm,

miodu i błękitu. Lśnią barwy o żywotności niematerialnej, a ludzi mało tam, ale o niedostępnym nam poziomie poezji i pięknie. Tak – ten świat istnieje, ale trzeba w wielu wodach się okąpać i w wielu ogniach spalić, aby tam wejść, a tymczasem życie jest krótkie i kończymy je na tym samym miejscu w naszym zakurzonym sklepiku”. 

 

Zofia Stryjeńska, „Chleb prawie że powszedni. Kronika jednego życia”,

w opracowaniu M. Budzińskiej i A. Kuźniak, Wołowiec 2016, s. 97. 

 

„Gdyby nie było podań i obrzędów ludowych, poezji Kochanowskiego, Szymonowicza, Krasickiego, Mickiewicza, Słowackiego, Tetmajera, artystka musiałaby sobie podania, legendy i poezje tworzyć, aby je móc opowiadać postaciami. Tak dalece w jej talencie tkwi potrzeba wypowiadania się postaciami i zdarzeniami. [...] Nie potrzebuje zbierać wzorów po świecie, nie <studjuje> wsi, typów ludowych, postaci z galeryj. Rzuca tylko okiem, one już same przychodzą do niej tłumnie, wrywają się do jej życia, zapełniają pokój. To są jej znaki malarskie, jej zastępy, z któremi idzie do ataku, jej plamy barwne, jej ornamenty. Nie tworzy tych postaci dla wyrażenia myśli, ale myśli swe wyraża postaciami gotowemi”.

 

Jerzy Warchałowski, „Zofia Stryjeńska”, Warszawa 1929, s. 13

 

„Ale prawdziwa Stryjeńska to nie ornamentacyjny folklor, tylko ruch, żywioł, ciała spęczniałe od krwi i od mleka, ryk i szczęście rodzenia, potop barw, ekstaza kształtu, a nade wszystko, wielka synteza miłości”.

 

Irena Krzywicka, „Wiadomości literackie”, 07.12.1930

 

 

 

 

„Poza nieliczną grupą artystów, łamiących stare formy i budujących przyszłość, uważam Stryjeńską za najciekawszy talent malarski w Polsce” – pisał sto lat temu, w 1924 roku Leon Chwistek, współtwórca i główny teoretyk formizmu. W tym samym czasie krytyk i malarz Jan Żyznowski w „Wiadomościach Literackich” oznajmiał kategorycznie: „Jednostką twórczą, najpotężniej dziś reprezentującą sztukę polską, jest bezsprzecznie Zofia Stryjeńska […]. Każdego z naszych artystów możemy sobie wyobrazić w gromadzie artystów francuskich, niemieckich lub rosyjskich. Stryjeńskiej – nie sposób […]. Wszelka dokładna analiza wartości malarstwa Stryjeńskiej jest zbyteczna – twórczość jej posiada tę jasność i urok, tę przekonywającą dziwność, czar i moc wyrazu, na jaki stać jednostki tylko prawdziwie genialne”. Dziś te diagnozy są równie aktualne. Zocha, bo tak o sobie mówiła, była artystką wszechstronną, żeby nie powiedzieć totalną. Zajmowała się malarstwem, litografią, w Warsztatach Krakowskich projektowała toczone z drewna zabawki: malowane lalki i zwierzęta, a także klocki z przedstawieniami polskich obrzędów: dożynek, wianków, kolędowania… Tworzyła scenografie i kostiumy do przedstawień – między innymi do „Balladyny” Juliusza Słowackiego. Była też autorką scenariuszy i projektów scenicznych do  widowisk teatralnych – wśród nich m.in. do baletu pt. „Korowaj”. Dążąc do syntezy sztuk Stryjeńska zaprojektowała podczas II wojny światowej Witezjon - budowlę mającą być połączeniem teatru, muzeum etnograficznego i centrum festiwalowego - „centrum słowiaństwa”. W tej, jak pisała, „gontynie modernistycznej gigantycznej wielkości i o olśniewającym blasku barw”, organizowano by festiwale-obrzędy zgodne z porami roku, z takim rozmachem, że „świat cały oczy wybałuszy na piękno Polski słowiańskiej”. Każdy festiwal miał składać się z trzech części: koncert, balet, obrzęd. Festiwal zimowy to kolędy polskie, balet: topienie marzanny, obrzęd – wodzenie turonia. Festiwal wiosenny: pieśni wielkopostne, balet: „Pascha”, obrzęd: śmigus… Prace Stryjeńskiej tętnią rytmem przyrody, tak jak kultura ludowa – nie przeciwstawiają się, ale splatają z naturą. Mamy też w jej twórczości inne, rewelacyjne przełamanie dualizmów – łączy się w niej bowiem pogaństwo z chrześcijaństwem, obrzędy kościelne i tradycja łacińska z tym, co archaiczne, a to, co rodzime, z tym, co uniwersalne. Zofia Stryjeńska podejmuje i prowadzi dalej ten sam wątek, jaki znajdujemy w dziełach Stanisława Wyspiańskiego, dla którego Wawel był polskim Akropolem. Prowadzi dalej, chociaż wcale się nie oddala, ale właśnie przybliża nas do samego źródła tej – mimo wszystko - radosnej i tajemniczej opowieści, jaką jest życie. Teraz i my mamy szansę orzeźwić się nią i zachwycić.

 
***

Ekspozycji towarzyszy bogata oferta edukacyjna – zajęcia dla grup szkolnych i przedszkolnych (więcej o nich w drugiej połowie marca), a także liczne wydarzenia dla szerokiej publiczności – warsztaty, wykłady, oprowadzania kuratorskie. Już dziś zapraszamy na spotkanie z wnuczką Zofii Stryjeńskiej – Martine Sokolowski-Jaques-Dalcroze i Światosławem Lenartowiczem, które odbędzie się w środę, 10 kwietnia 2024 w Willi Caro o godz. 17.00. 


Osoby zwiedzające wystawę „Zofia Stryjeńska – tajemnicze i radosne opowieści” w Willi Caro będą też mogły zakupić w promocyjnych cenach książki poświęcone „księżniczce malarstwa polskiego”. Monograficzny album pt. „Zofia Stryjeńska”, autorstwa Światosława Lenartowicza, kuratora naszej ekspozycji, biografię artystki pt. „Stryjeńska. Diabli nadali” autorstwa Angeliki Kuźniak zawierającą unikalny „Słownik Zochy”, czy wreszcie – książkę autorstwa samej Stryjeńskiej, która pod pseudonimem „prof. Hillar” napisała – w swoim niepowtarzalnym stylu – podręcznik dobrych manier pt. „Savoir-vivre”. Czekają także pamiątkowe pocztówki z pracami Stryjeńskiej i kalendarze.