STRONA GŁÓWNA / WYSTAWY /FEDRUJĘ ŚLĄSKI KRAJOBRAZ... RAFAŁ MALCZEWSKI – ANTONI WIECZOREK
R. Malczewski, Hałda, 1934, zbiory Muzeum w Chorzowie

R. Malczewski, Hałda, 1934, zbiory Muzeum w Chorzowie

R. Malczewski, Kopalnia Mysłowice, 1934, ze zbiorów Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu

R. Malczewski, Kopalnia Mysłowice, 1934, ze zbiorów Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu

R. Malczewski, Pejzaż śląski, 1934-1935, zbiory Muzeum Śląskiego

R. Malczewski, Pejzaż śląski, 1934-1935, zbiory Muzeum Śląskiego

R. Malczewski, Spust surówki (Pejzaż fabryczny), 1934, zbiory Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu

R. Malczewski, Spust surówki (Pejzaż fabryczny), 1934, zbiory Muzeum Jacka Malczewskiego w Radomiu

R. Malczewski,, Kondensatory w Chorzowie (Niedziela), 1934, zbiory Muzeum Śląskiego

R. Malczewski,, Kondensatory w Chorzowie (Niedziela), 1934, zbiory Muzeum Śląskiego

R. Malczewski, Pejzaż śląski, zbiory Biblioteki Śląskiej w Katowicach

R. Malczewski, Pejzaż śląski, zbiory Biblioteki Śląskiej w Katowicach

A. Wieczorek, Wysokie napięcie PFZA. Chorzów, 1933, zbiory Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem

A. Wieczorek, Wysokie napięcie PFZA. Chorzów, 1933, zbiory Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem

A. Wieczorek, Chorzów. Robotnicy na piecu karbidowym, 1938, zbiory Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem

A. Wieczorek, Chorzów. Robotnicy na piecu karbidowym, 1938, zbiory Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

Wystawa "Fedruję śląski krajobraz...", fot. J. Janowska

/

Fedruję śląski krajobraz... Rafał Malczewski – Antoni Wieczorek

TERMIN 27 stycznia - 12 kwietnia 2021
MIEJSCE Willa Caro
Wyjątkowy na tle międzywojennej sztuki polskiej, malarski cykl „Czarny Śląsk” autorstwa Rafała Malczewskiego, w zestawieniu z jednym z najciekawszych przykładów reportażu fotograficznego II Rzeczypospolitej: „Zdjęcia wielkiego przemysłu” Antoniego Wieczorka – czeka na zwiedzających na wystawie „Fedruję śląski krajobraz... Rafał Malczewski – Antoni Wieczorek” w Willi Caro. Seria „Czarny Śląsk” już od swego premierowego pokazu w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie w maju 1935 r. wzbudzała szeroki rezonans na polu publicystycznym, zarówno w kwestii przedmiotu, jak i rozstrzygnięć czysto artystycznych. Cykl tematyczny Rafała Malczewskiego zafunkcjonował w świadomości społecznej jako swego rodzaju archetypowy wizerunek Śląska –  obraz tego najbardziej uprzemysłowionego obszaru Polski zaczął być utożsamiany ze sztuką twórcy „Czarnego Śląska”. Przygotowaną przez Muzeum w Gliwicach wystawę można uznać za pierwszą – po pokazach kompozycji Malczewskiego w 1935 r. – próbę możliwie całościowej i spójnej rekonstrukcji śląskiego cyklu, na który złożyło się ponad sto prac, obrazów olejnych, akwarel i szkiców, z czego część rozproszyła się i zaginęła podczas II wojny światowej. Ekspozycja, dopełniona fotografiami Antoniego Wieczorka wykonanymi na terenie Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie, wzbogacona została szerokim przeglądem międzywojennych wydawnictw: katalogów wystaw, ogólnopolskich oraz regionalnych czasopism kulturalnych, tekstów literackich Rafała Malczewskiego… Znajdziemy na niej również dedykowany malarzowi „literacki” reportaż Fotografie ze Śląska Jarosława Iwaszkiewicza. Na wystawie znajdą się również ówczesne opracowania reklamujące turystyczno-krajoznawcze walory Śląska, a także fotografie przybliżające instytucje opieki nad sztuką funkcjonujące w latach międzywojennych. To wszystko złoży się na wielowymiarowy, artystyczny i społeczno-kulturowy portret Śląska w II Rzeczypospolitej. Nie ulega wątpliwości, że Rafał Malczewski i Antoni Wieczorek na różnych polach aktywności twórczej zdefiniowali wizerunek Śląska trzeciego dziesięciolecia ubiegłego wieku. Ich prace stanowią nieodłączny element tożsamości regionu i kulturowego dziedzictwa II Rzeczypospolitej. Kuratorem wystawy jest Marek Meschnik, historyk sztuki. Ekspozycji towarzyszy bogata oferta zajęć edukacyjnych skierowanych dla grup szkolnych i przedszkolnych, a także osób indywidualnych.
 

Zapraszamy na wernisaż on-line, podczas którego kurator wystawy, Marek Meschnik, oprowadzać będzie po ekspozycji -  TUTAJ.

Marek Meschnik, kurator wystawy "Fedruję śląski krajobraz...", pisze o niej

           „W okresie dwudziestolecia międzywojennego ważnym głosem w dyskusji rozpatrującej obraz Śląska i formułę jego ujęcia stała się intrygująca twórczość plastyczna Rafała Malczewskiego (1892–1965) z lat 30. Za namową jednego ze swoich przyjaciół, prozaika i dramaturga Ferdynanda Goetla, Malczewski odbył w 1934 r. podróż artystyczną po Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim, w wyniku której zrealizował malarski cykl objęty autorsko wspólnym tytułem „Czarny Śląsk”. Artysta z rozmachem tworzy obraz ziemi śląskiej, ale ten cykl nie ma w pełni charakteru monograficznego ani też nie stanowi jednolitej, zunifikowanej całości, jest natomiast subiektywnym wyborem miejsc i motywów wynikających z osobistych predylekcji autora.
 
            Katalog tematów powstałego w latach 1934–1935 „malarskiego reportażu” Rafała Malczewskiego ujmuje m.in. tak ważne dla industrialnego Śląska miejsca, jakimi w międzywojniu były: Huta Falva w Świętochłowicach (Huta Falva i Wysokie piece) oraz kopalnia Mysłowice w Mysłowicach (Stacja załadowcza kopalni Mysłowice, a także Węgiel). Z kolei w grupie czterech obrazów – Pod hutą cynkową, Sielanka przy hałdzie cynkowej, Pejzaż śląski czy Ranek – rozgrywa się to ujęcie w bliższej lub dalszej panoramie Huty Cynku Uthemann w Szopienicach. Inny jeszcze pejzaż artysta lokuje na przedmieściach Katowic (Biedaszyby w Zawodziu). Istotnym źródłem inspiracji twórczych Malczewskiego była ponadto przemysłowa panorama Chorzowa. Odwołanie do pleneru chorzowskiego przyniosło kilkanaście prac, których narracja rozwija się w przestrzeni kompleksu Elektrowni Chorzów oraz sąsiedniej Fabryki Związków Azotowych (m.in. Niedziela. Kondensatory w Chorzowie, Pejzaż z Chorzowa, Chłodnie, Kondensatory w Chorzowie i Pejzaż z koleją).
 
            Jeden ze znanych krytyków, Mieczysław Wallis, towarzyszący swą refleksją twórczości Rafała Malczewskiego od lat 20. ubiegłego wieku, opatrzył ten malarski cykl komentarzem zwracającym uwagę na problem natury zagrożonej przez cywilizację techniczną i przyspieszoną industrializację. Pisząc o śląskich obrazach, Wallis dostrzegł, że do motywu człowieka zdominowanego ogromem przyrody „przybywa jeszcze zatracenie się człowieka wobec swego własnego dzieła – wobec potężnego, imponującego świata techniki”. „Dokument artystyczny” Malczewskiego postrzega przestrzeń Górnego Śląska jako teren stopniowej degradacji anektowanej przez przemysł natury, wyniszczonej i nadmiernie wyeksploatowanej. Bodaj najmocniej wyraziła to uprawiająca krytykę literacką i artystyczną Stefania Podhorska-Okołów: „To wstrząsający dokument transformacji natury – więcej – gwałtu nad naturą, jakiej dokonywa wielki przemysł”. Mimo że Malczewski nie wykazywał szczególnego zainteresowania obrazowaniem wpływów procesów ekonomicznych na krajobraz społeczny, to jednak ich przedmiot znalazł swoje odzwierciedlenie w kilku obrazach cyklu, takich jak: Biedaszyby w Zawodziu, Bergarze (Biedaszyby), Ranek oraz Stare hałdy. Prowadzone przez siebie wątki tematyczne artysta zabarwia liryzmem, czego widomym świadectwem są takie kompozycje jak Księżyc, Mieszkania, Po pracy czy Sielanka przy hałdzie cynkowej. Zakreślając ówczesny obszar swoich artystycznych wyborów, wpisał w nie także przekaz afirmujący nowoczesny, industrialny charakter Górnego Śląska. Ujął to malarską praktyką w takich obrazach, jak: Wielkie piece, Huta Falva, Próba żelaza, Kopalnia Mysłowice (Węgiel), Stacja załadowcza kopalni Mysłowice, Lokomotywa oraz Śląsk.
           
            Postacią o niekwestionowanym autorytecie w domenie fotografii artystycznej II Rzeczpospolitej był Antoni Wieczorek (1898–1940), specjalizujący się w tematyce górskiej – tatrzańskiej – autor licznych publikacji poświęconych teorii i praktyce fotografii. Jego publicystyczno-polemiczna aktywność obejmowała prawie wszystkie aspekty polskiej fotografii okresu międzywojennego. W swojej praktyce oparł się na zmodernizowanych sposobach rejestracji, był zwolennikiem i propagatorem fotografii małoobrazkowej, zarówno w swojej twórczości, jak i publicystyce podkreślał zalety kamer małoobrazkowych. Uważał, że fotograf powinien odpowiadać na wyzwania współczesności i obrazować różne jej przejawy.
 
            Na Górnym Śląsku Wieczorek pojawił się po raz pierwszy w 1933 r., poszukując tematów industrialnej nowoczesności odpowiadającej potrzebie modernizacji. Pełen podziwu wobec postępu technologicznego podjął wówczas próbę zobrazowania w fotografii „potencjału elektryczności”, jako przejawu współczesnej cywilizacji technicznej, wykonując w tym celu serię zdjęć w przestrzeni infrastruktury Chorzowa, a ściślej, na terenie Państwowej Fabryki Związków Azotowych, czego najlepszą ilustracją jest jego fotografia (ujęta w pionowym kadrze) autorsko  zatytułowana Baczność! Wysokie napięcie!.
 
            Nakładem Zjednoczonych Fabryk Związków Azotowych w Mościcach i Chorzowie w 1937 r. została wydana jubileuszowa publikacja pt. Chorzów – Mościce. Wydane na piętnastolecie fabryki w Chorzowie i dziesięciolecie fabryki w Mościcach. Opatrzona wykonanymi na potrzeby wydawnictwa fotografiami Antoniego Wieczorka, zawierała duży wybór zdjęć z chorzowskich Azotów. W okolicznościowym wydawnictwie firmowym znalazły się między innymi następujące fotografie odnoszące się do procesu produkcyjnego odbywającego się w fabryce w Chorzowie: Na piecu karbidowym (Rynny zasypowe), Na piecu karbidowym, Upalona elektroda, Wyciek karbidu, Przed wymianą elektrody na piecu karbidowym i Na piecu karbidowym. Dotarcie do tych, niespenetrowanych dotąd, tematów umożliwiły nowe rozwiązania techniczne, a mianowicie użycie kamery małoobrazkowej Leica oraz bardziej czułych materiałów negatywowych. Wieczorek swoje wrażenia wyniesione z sesji zrealizowanych w chorzowskiej Fabryce Związków Azotowych oddał w opatrzonym własnymi fotografiami artykule zatytułowanym Zdjęcia wielkiego przemysłu (opublikowanym na łamach „Nowości Fotograficznych” w 1938 r.). W tekście uzasadnił wybór eksploatowanych motywów oraz omówił technikę zapisu i zawarł ocenę zarejestrowanego materiału fotograficznego. Autor zilustrował artykuł czterema zdjęciami ukazującymi robotników wprost przy pracy (Robotnicy na piecu karbidowym i Robotnik przy wylewie karbidu) lub w scenerii instalacji technicznych (U wejścia do chorzowskiej karbidowni czy Robotnicy opuszczają karbidownię), a ponadto zamieścił trzy inne ujęcia: Elektroda pieca karbidowego, Urządzenia chłodzące i doprowadzające prąd, a także Góra elektrycznego pieca (wszystkie zdjęcia wykonano w 1937 r.). W fotoreportażu Wieczorka, odnotowującym zwrot ku kategorii tematycznej „nowej fotografii” (jaką stanowił przemysł), doszedł do głosu nowoczesny język polskiej fotografii artystycznej drugiej połowy lat 30. XX w. Z wykonanych w Azotach zdjęć składających się na ów projekt wyłania się obraz twórcy świadomego technicznych możliwości praktykowanego medium. Przyciągające swym potencjałem semantycznym i wizualną wrażliwością noszą znamiona dokumentalnej tendencji występującej w ówczesnej fotografii i stanowią jeden z najciekawszych przykładów reportażu fotograficznego II Rzeczypospolitej.
 
            Kompozycję przestrzenną ekspozycji stanowią prace malarskie i rysunkowe autorstwa Rafała Malczewskiego oraz realizacje fotograficzne o tematyce industrialnej Antoniego Wieczorka. Formułę pokazu wzbogacają międzywojenne wydawnictwa, w tym katalogi wystaw: Wystawa Zofii Stryjeńskiej, kolekcji obrazów p.n. „Czarny Śląsk” Rafała Malczewskiego, Al. Jędrzejewskiego, Efroima i Menaszego Seidenbeutlów, Grupy Artystów Plastyków Loża Malarska, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa 1935; Kolekcja obrazów pod nazwą „Czarny Śląsk” Raf. Malczewskiego oraz wystawy zbiorowe Leokadii Bielskiej i Al. Jędrzejewskiego, Instytut Propagandy Sztuki, Warszawa – Łódź 1935; I Wystawa Fotografiki Śląskiej pod hasłem „Piękno ziemi śląskiej”, Katowice 1938; egzemplarze prasy branżowej podejmującej zagadnienia z zakresu fotografii (teksty Antoniego Wieczorka drukowane na łamach „Nowości Fotograficznych”, a także jego zdjęcia odnoszące się do infrastruktury przemysłowej Chorzowa zamieszczone w tym czasopiśmie), a ponadto jubileuszowa publikacja pt. Chorzów – Mościce. ZFZA w Mościcach i w Chorzowie. Wydane na piętnastolecie fabryki w Chorzowie i dziesięciolecie fabryki w Mościcach, nakładem ZFZA, 1937 r.
 
            W postulacie nadania przedsięwzięciu szerokiego charakteru kontekstualnego, spójnie z powyższym ujęciem wpisano ponadto w jego strukturę wyselekcjonowany zestaw ogólnopolskich oraz regionalnych czasopism kulturalnych. W interesującej nas materii źródłowej odwołujemy się do tekstów literackich Rafała Malczewskiego (przywołujemy felieton tego autora, jaki ukazał się w listopadowym numerze „Wiadomości Literackich” z 1936 r. – numer w całości poświęcono Śląskowi) i Jarosława Iwaszkiewicza (dedykowany Rafałowi Malczewskiemu „literacki” reportaż Fotografie ze Śląska zawierający czytelne odniesienia do obrazów z serii „Czarny Śląsk”). Czerpiemy również z zasobów zawartego w periodykach materiału ilustracyjnego, głównie dotyczy to zaginionych dzieł R. Malczewskiego (m.in. z kwartalnika „Zaranie Śląskie”, w którym w trzech kolejnych zeszytach, począwszy od września 1935 r., sukcesywnie reprodukowano obrazy wchodzące w zakres zespołu „Czarny Śląsk”, z „Wiadomości Literackich” 1935, z. 59 oraz ze „Skamandra” 1935, nr 22). Odwołujemy się do ówczesnych opracowań reklamujących turystyczno-krajoznawcze walory Śląska, które w swym przekazie często posiłkowały się reprodukcjami obrazów Rafała Malczewskiego (S. Berezowski, Turystyczno-krajoznawczy przewodnik po województwie śląskim, Katowice 1937). Potencjał wystawy wybrzmi ponadto poprzez wykorzystanie w jej ramach dostępnego fotograficznego materiału biograficznego i zdjęć dokumentujących instytucje opieki nad sztuką funkcjonujące w latach międzywojennych (korzystamy m.in. z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz archiwum fotograficznego Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem).”

Ta strona używa plików cookies Dowiedz się więcej