Magiczno-wierzeniowa rola roślin

Rośliny towarzyszą człowiekowi w ważnych aspektach życia rodzinnego i religijnego. Wiele zwyczajów, w których pojawiały się zioła, kwiaty, gałęzie drzew, wywodzi się z czasów pogańskich i mimo przyjęcia religii chrześcijańskiej nadal wierzono, że pewne rośliny ochronią człowieka oraz jego dobytek od wszelkich nieszczęść, zjednają przyrodę, uzdrowią duszę i ciało.  Ziele stosowano w obrzędach ludowych, a informacje o gatunku oraz celu i sposobie jego stosowania przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie. Wierzono, że aby wzmocnić właściwości lecznicze należy pokropić rośliny wodą święconą, które dopiero wówczas nabierały szczególnej mocy, uzyskiwały większą siłę sprawczą i mogły pełnić ważne funkcje w zabiegach magicznych.

Do chwili obecnej okazji do święcenia roślin w kościele katolickim jest kilka:  Boże Narodzenie, Niedziela Palmowa, Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki), Boże Ciało i  jego oktawa, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny (Matki Boskiej Zielnej). Do zabiegów magiczno-religijnych używano poświęconych zielonych gałązek, kwiatów i ziół, wianuszków i wiązanek z roślin. Używano ich w bardzo różnorodny sposób: dotykano i smagano się nimi, noszono przy sobie, wieszano w domu i w obejściu, zatykano w polach i w ogrodzie, palono, okadzano dobytek, ludzi i zwierzęta, spożywano bezpośrednio lub też sporządzano napary do picia. W trakcie różnych zabiegów i obrzędów używano również nieświęconych roślin. Wykorzystywano je do wróżb np. dotyczących przyszłości lub jako element mający zapewnić przychylność natury.

 

Motywy roślinne w zdobnictwie

Motywy roślinne obecne były nie tylko w sferze wierzeniowej, ale również w sztuce każdej epoki i każdej szerokości geograficznej. Rośliny były inspiracją dla architektów, rzeźbiarzy, malarzy, rzemieślników i twórców ludowych. Naturalne piękno roślin odtwarzano we wzorach  dekoracyjnych, które miały różnorodną formę: drobnych elementów pokrywających całą powierzchnię lub występujących w postaci pasowej, bądź też pojedynczych, większych lub mniejszych motywów, jednobarwnych lub kolorowych. Przez stulecia wzory zaczerpnięte ze świata roślin były kopiowane i przetwarzane przez ludzi zdobiąc przedmioty użytkowe czy stroje ludowe w mniej lub bardziej uproszczonej bądź przekształconej formie. Przedmioty, zarówno te codziennego użytku, jak i odświętne, zdobione były motywami lilii, róż, szarotek, chabrów, bratków, niezapominajek, winorośli, konwalii, dzwonków, fiołków a także kłosów zbóż, pędów kosodrzewiny, szyszek świerkowych, chmielu, ostów, tulipanów, miesięcznicy a nawet maków oraz gałązek bzu (lilaka). Wzór czasem dopełniano owocami jabłoni, poziomki, maliny, śliwki, dzikiej róży, winogrona oraz gałązkami drzew liściastych.

 

Rośliny symboliczne

Na przestrzeni wieków rośliny stawały się nie tylko inspiracją dla artystów, twórców ludowych, hafciarek i rzemieślników ale również pełniły rolę symboli. Symbolika roślin, wywodząca się z tradycji chrześcijańskich, jest szczególnie widoczna w sztuce sakralnej np. w rzeźbie i obrazach. Kwiatom i gałązkom stanowiącym atrybuty świętych przypisano konkretne znaczenie często poparte Biblią. Kwiat lub zioło pojawiające się
w przedstawieniu z wizerunkiem świętego czy błogosławionego, nawiązuje do jego życia bądź śmierci oraz pozwala na identyfikację postaci. I tak lilia jako symbol czystości, niewinności i Kościoła jest atrybutem św. Agnieszki, św. Alberta Wielkiego, św. Alojzego Gonzagi, św. Antoniego Padewskiego,  bł. Bronisławy, św. Doroty, św. Stanisława Kostki, św. Waleriana, św. Idziego oraz św. Józefa. Gałązka oliwna oznaczająca miłosierdzie, pokój i pojednanie to symbol św. Zachariasza. Pęki róż lub pojedyncze kwiaty jako metafora przemijania, tajemnicy, wieczności towarzyszą  wizerunkom  św. Doroty, św. Elżbiety, św. Teresy oraz św. Rozalii. Róża to również – obok zawilca, fiołka, irysa, lilii, cedru, dębu, drzewa figowego, winorośli czy jabłka – atrybut pojawiający się w przedstawieniach Najświętszej Marii Panny.