Od znalezisk pochodzących z epoki lodowcowej, kiedy to w dolinie Kłodnicy przebywali  „łowcy reniferów”, przez epokę brązu i żelaza po średniowiecze i  czasy nowożytne. Ekspozycja „Przeszłość powiatu gliwickiego. Vademecum archeologiczne” to swoisty wehikuł czasu. Znajdują się na niej między innymi liczące około 10 tysięcy lat zabytki z radiolarytu – surowca, z którego wyroby występują prawie wyłącznie w naszych okolicach, skarb brązowych siekierek z Czarkowa, wyposażenie grobu wojownika z Pławniowic z II w. n.e. wraz z rytualnie zniszczonym mieczem,  brakteaty – późnośredniowieczne  monety odkryte w Chudowie i „kamenec”. To jedyne jak dotąd znalezione na terenie Polski naczynie służące jako mały piecyk lub – co bardziej prawdopodobne – do wyrobu świeczek. Na wystawie zobaczymy również jeden z najbardziej rozpoznawalnych eksponatów gliwickiego Muzeum – szkielet mamuta odkryty w Pyskowicach. Wystawie  towarzyszy popularno-naukowa publikacja „Przeszłość powiatu gliwickiego. Vademecum archeologiczne”. Autorami książki, pomyślanej jako przewodnik dla wszystkich miłośników i pasjonatów archeologicznej przeszłości regionu są kuratorzy wystawy – archeolodzy Monika Michnik i Radosław Zdaniewicz.

 Historia życia ludzi na terenach podgliwickich trwa nieprzerwanie od kilkunastu tysięcy lat – mówi Monika Michnik. –  Pierwsi przedstawiciele homo sapiens pojawili się tu u schyłku epoki lodowcowej – byli to „łowcy reniferów”, którzy w dolinie Kłodnicy nie pozostali jednak zbyt długo. Ocieplenie klimatu i zmiana warunków ekologicznych w środkowej epoce kamienia stworzyły lepsze warunki dla bardziej trwałego osiedlania się społeczności ludzkich. Odtąd okolice Gliwic stały się obszarem, na który z różną intensywnością przybywały kolejne grupy osadników niosąc ze sobą odmienne typy gospodarki, organizacji społecznej, wierzeń… Świadectwem dawno minionych pokoleń są zabytki kultury materialnej – przedmioty zbytku i te służące życiu codziennemu. Wieloletnie badania wykopaliskowe, które na terenie powiatu gliwickiego rozpoczęto jeszcze w okresie przedwojennym, przyniosły dość istotne dla odczytywania przeszłości informacje. Na wystawie w Zamku Piastowskim zaprezentujemy najciekawsze stanowiska archeologiczne i najcenniejsze z odkrytych tam zabytków.

Znajdują się na niej pochodzące z neolitu siekierki i toporki, będące nie tylko śladem wędrówki społeczności wczesnych rolników przez powiat ku bardziej dostosowanym do ich potrzeb terenom, ale także wymiany pomiędzy grupami „rolników” i „łowców”, poszukiwania surowców oraz terenów łowieckich. Z kolei gliniany tygielek z epoki brązu i fragmenty form z gliny, w których odlewano przedmioty brązowe to zabytki świadczące o metalurgii kolorowej w tym okresie. Zobaczyć można również – oprócz przedmiotów znalezionych w grobie wojownika z Pławniowic – bogate wyposażenie grobów kultury łużyckiej, pochodzące z nekropoli w Świbiu i Łabędach-Przyszówce. Warto wspomnieć zabytki odkryte w grodzisku w Kamieńcu, związane z życiem codziennym Słowian, którzy w okolicach Gliwic pojawili się u zarania średniowiecza. I skarby – oprócz jednego z najstarszych znalezisk na terenie powiatu – skarbu brązowych siekierek z Czarkowa, skarby średniowiecznych monet – brakteatów z Chudowa czy groszy praskich z Błażejowic. Z wykopalisk w Chudowie pochodzą także XV-wieczne kafle, na których widnieją rzadkie przedstawienia o tematyce religijnej i rycerskiej. Na jednym z nich zobrazowano św. Krzysztofa z symbolizującym Chrystusa pelikanem na ramieniu, na innym – św. Jerzego zabijającego smoka.

Zgromadzone na wystawie zabytki pochodzą z działów archeologii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu i Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum „Zamek Chudów” oraz ze zbiorów własnych Muzeum w Gliwicach.

 Wystawie towarzyszy książka „Przeszłość powiatu gliwickiego. Vademecum archeologiczne”. Publikacja to wynik podsumowania wieloletnich badań archeologicznych prowadzonych na terenie Gliwic i okolic. W pierwszej części autorzy – Monika Michnik i Radosław Zdaniewicz – podjęli próbę przedstawienia historii regionu w ujęciu chronologiczno-kulturowym: od najstarszych znalezisk datowanych na schyłkowy paleolit po czasy wczesnonowożytne (XVI-XVII w.). W drugiej omawiają najciekawsze stanowiska archeologiczne oraz znalezione na nich materiały zabytkowe.

 Cała gama różnorodnych odkryć archeologicznych, w tym skarby wyrobów brązowych, średniowiecznych monet, depozyty nowożytnych przedmiotów żelaznych, osady i cmentarzyska kultury łużyckiej i przeworskiej, średniowieczne grodziska oraz nowożytne dwory na kopcu składają się na bogate dziedzictwo archeologiczne powiatu. Mamy nadzieję, że zarówno książka, do której bardzo starannie dobraliśmy materiał ilustracyjny, jak i wystawa w przystępny sposób przybliżą to dziedzictwo odbiorcom – mówi Radosław Zdaniewicz.

Przeszłość powiatu gliwickiego. Vademecum archeologiczne

Kuratorzy: Monika Michnik i Radosław Zdaniewicz

Fotografie archiwalne:
Muzeum Śląskie w Katowicach,
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu,
Śląskie Centrum Dziedzictwa
Kulturowego w Katowicach,
Muzeum „Zamek Chudów”
w Chudowie,
Muzeum w Gliwicach

Eksponaty ze zbiorów:
Muzeum Śląskiego w Katowicach,
Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu,
Muzeum „Zamek Chudów” w Chudowie
oraz zbiorów własnych