Wystawa plenerowa: 300–lecie konsekracji kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łabędach
TERMIN
30 października -
30 listopada
2019
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łabędach należy do najcenniejszych zabytków architektury sakralnej w regionie gliwickim. Choć na jego obecny kształt wpłynęła rozbudowa dokonana na początku XVIII wieku, pierwsze wzmianki o świątyni - wtedy zapewne budowli drewnianej - pochodzą już z 1317 r. Murowany kościół wzniesiony został w XV stuleciu, i do dziś oglądać w nim można późnośredniowieczne gotyckie sklepienia sprzed pięciuset lat. Po dokonanej w latach 1716-1719 rozbudowie z inicjatywy i fundacji Jana (Hansa) Bernharda von Welczek (Welczeck), kościół został konsekrowany 18 września 1719 roku. Z okazji przypadającego właśnie 300-lecia konsekracji łabędzkiej świątyni Muzeum w Gliwicach przygotowało wystawę planszową przybliżającą jej architekturę, wystrój i wyposażenie oraz wydało dopełniający ją folder. Wystawa i folder opracowane zostały przez historyka sztuki, Annę Kwiecień z Muzeum w Gliwicach. W październiku wystawę oglądać będzie można obok kościoła pw. Świętego Jerzego w Gliwicach.
Łabędy są dzielnicą naznaczoną historią. Liczne jej ślady są tak blisko nas, że czasem ich nie dostrzegamy. Jak piękna i bogata przeszłość nas otacza często uświadamiamy sobie dopiero przy okazji takich wydarzeń, jak niedawno obchodzony jubileusz 250 - lecia szkoły, czy zbliżające się 300 - lecie konsekracji kościoła Wniebowziętej Najświętszej Maryi Panny. Dzięki nim poznajemy to, o czym warto pamiętać, co warto szanować, co jest częścią nas. Jesteśmy dumni z naszej przeszłości. Cieszymy się, że mamy tak dużo jej pamiątek, że po upływie setek lat, nadal możemy je podziwiać. W tej wędrówce w przeszłość, którą właśnie odbywamy, nie do przecenienia jest rola Muzeum w Gliwicach, które z okazji jubileuszu 300 – lecia konsekracji kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łabędach przygotowało dla nas wystawę plenerową i okolicznościowy folder. Za ich opracowanie, wykonanie i udostępnienie dziękujemy kierownictwu placówki i autorce obu opracowań. Bogactwo treści i ciekawa szata graficzna sprawiają, że i wystawa, i folder są bezcennym źródłem wiedzy o historii kościoła, zarówno dla osób związanych z Parafią na przestrzeni ostatnich dziesiątków lat, jak i tych, którzy interesują się historią naszej dzielnicy i naszego miasta – mówi Krystyna Sowa, radna dzielnicy Łabędy.
Anna Kwiecień pisze w folderze poświęconym łabędzkiemu kościołowi p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny:
„Wśród zabytkowych kościołów powiatu gliwickiego, a także – patrząc szerzej – na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego dominują obiekty drewniane, neostylowe, z XIX i początku XX w., oraz modernistyczne, powstałe w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łabędach należy do nielicznych na terenie powiatu gliwickiego murowanych świątyń, z zachowanymi w swej zabytkowej substancji architektonicznej elementami pochodzącymi z czasów późnego średniowiecza, czyli sprzed około 500 lat. (…) Obecna budowla została wzniesiona w XV w. Być może z tego właśnie czasu pochodzi kamienna chrzcielnica – niegdyś stojąca przed plebanią, obecnie znajdująca się przed grobowcem rodziny von Welczek. W latach 1716–1719 kościół został znacznie rozbudowany z inicjatywy i fundacji Jana (Hansa) Bernharda von Welczek (Welczeck), który, jak podają źródła, był panem Łabęd, Starych Gliwic, Niepaszyc, Pszowa, Czechowic, Przyszówki, Szobiszowic i Rydułtów. (…) Ślady rodziny fundatora zachowały się w postaci kamiennego herbu rodowego nad wejściem głównym, inskrypcji na alabastrowej chrzcielnicy oraz w inskrypcjach wygrawerowanych na wyrobach złotniczych. Dzisiejszy kościół, ulokowany na lekkim wzniesieniu, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium skierowanym na wschód, został konsekrowany 18 września 1719 r. Jest budowlą jednonawową z przybudówkami (kruchty, kaplice i zakrystia), murowaną z łamanego kamienia i cegły. W kaplicy przy prezbiterium oraz w zakrystii i kruchtach zachowały się sklepienia krzyżowo-kolebkowe. Prawdopodobnie są one pozostałościami gotyckiego, XV-wiecznego kościoła (…). Sklepienia prezbiterium i nawy – kolebkowe z lunetami, jak również kopuły kaplic zostały dodane podczas barokowej rozbudowy w XVIII w. Barokowy charakter otrzymał również hełm z latarnią wieńczący wieżę. Na uwagę zasługują kamienne obramienia wszystkich wejść, także wewnętrznych. Nad wejściem głównym, w niszy, znajduje się drewniana rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z XVIII w. Wystrój i wyposażenie świątyni zmieniały się wielokrotnie: w okresie gotyku, renesansu, baroku i w XIX w. Kronika parafialna podaje, że: „w XVII w. ołtarz główny i kościół były znieważone przez pogrzebanie w kościele heretyków”. Wiadomo, że każdorazowo nowe ołtarze były również konsekrowane, tak jak pierwotnie cała budowla. (…) Do najstarszych zachowanych elementów wyposażenia należy pochodząca z XVI w. ambona. Obecny ołtarz główny, o neorokokowych formach, z rzeźbami świętych Piotra i Pawła oraz z tabernakulum z grupą Ukrzyżowania i figurą Chrystusa Zmartwychwstałego, został wykonany przez pracownię rzeźbiarską Kutzera w 1858 r. Obraz w ołtarzu głównym przedstawiający Matkę Boską Królową Niebios namalował E. Höcker młodszy (w pierwszej połowie XIX w.). Ołtarze boczne powstały w trzeciej ćwierci XVII w. Ołtarz północny zdobią rzeźby świętych Symeona i Tomasza oraz późniejsze obrazy z XIX w. przedstawiające św. Józefa (autor E. Höcker mł., 1846 r.) i św. Mikołaja w zwieńczeniu oraz malowidło Ucieczka do Egiptu z XVII/XVIII w. na antepedium. W ołtarzu południowym znajduje się obraz św. Barbary z połowy XIX w., którego autorem jest Ferdynand Winter, flamandzki obraz z XVII w. przedstawiający św. Hieronima oraz barokowe malowidło na antepedium Ścięcie św. Barbary. Ołtarz boczny w kaplicy północnej przy nawie, z rzeźbami świętych Franciszka i Antoniego i dekoracją w postaci złoconych akantów, pochodzi z okresu baroku (ok. 1720 r.). (…). Do ciekawszych elementów wyposażenia kościoła należą barokowe lichtarze cynowe z XVII i XVIII w. oraz dzwony z lat 1479 i 1480, na których znalazły się następujące inskrypcje: „ad honorem virginis marie in labannt MCCCCLXXX” oraz „ ad honorem virginis marie in labanth. o clemens o pia o dulcis ma anno domini MCCCCLXXVIIII”. Z kolei organy zostały zbudowane ok. 1720 r., a mechanizm zegarowy wieży wykonał w 1860 r. G. Weiss z Głogowa. (…). Interesujące jest również otoczenie kościoła. Kamienny mur z dwiema barokowymi kaplicami (od południa i od północy) został wzniesiony w XVIII–XIX w. Na południe od kościoła znajduje się dawny cmentarz. Od strony północnej, przed jedną ze wspomnianych kaplic, zachowały się dwa nagrobki Jana i Zofii Welczków (Jan zm. 1811) w postaci dużych kamiennych urn na czworobocznych postumentach. Przez kilkanaście ostatnich lat w kościele wykonano prace remontowo-budowlane i konserwatorskie. W 2006 r. odnowiono pokrycie dachu i wież oraz elewację zewnętrzną. W 2009 r. odrestaurowano wnętrze świątyni i elementy wystroju: odnowiono polichromie na ścianach i sklepieniach, poddano konserwacji prospekt organowy, ambonę (przywrócono m.in. napisy z imionami ewangelistów), obrazy Drogi Krzyżowej oraz ornamenty na ołtarzu posoborowym. Kończąc tę krótką charakterystykę architektury, wystroju i wyposażenia kościoła w Łabędach, należy podkreślić różnorodność stylistyczną i autentyczność obiektu, w którym zachowały się średniowieczne sklepienia, manierystyczna ambona, mury i sklepienia z fazy rozbudowy świątyni w okresie baroku, barokowy ołtarz o bardzo kunsztownej dekoracji akantowej, kamienne obramienia portali, żeliwne ogrodzenia z epoki klasycyzmu, ołtarze neobarokowe oraz malarstwo religijne z XIX i pierwszej ćwierci XX w., którego autorami byli najbardziej znani czynni na Śląsku malarze, XIX-wieczne witraże ze słynnej pracowni wrocławskiej czy unikatowe dziś ornaty z przełomu XIX i XX w.”