Judaizm. Krótkie wprowadzenie

Konwersatorium z dr. hab. Jackiem Surzynem*

Zapraszamy na spotkania z dr. hab. Jackiem Surzynem. Spotkania przyjmą formę konwersatorium-seminarium. Na każdym przedyskutowane zostanie – przy aktywnym udziale uczestników – jedno ze wskazanych w programie zagadnień. Ideą spotkań jest rozmowa o Żydach i ich religii, o dziejach Izraela, o diasporze, o filozofii żydowskiej i koncepcji narodu wybranego. Celem spotkań jest ukazanie uczestnikom dawnego i współczesnego świata Żydów, zachęcenie do refleksji, a także spotkanie z wiarą i kulturą, które wywarły ogromny, niezwykły wpływ na dzieje ludzkości. Zasadniczo celem seminarium jest odsłonięcie wskazanego żydowskiego świata, ale jest też pomyślane jako podróż w głąb każdego uczestnika i pewne otwarcie samego siebie. Będzie to możliwe dlatego, że poruszone zostaną tematy uniwersalne, których nie da się oddzielić ani od historii narodów, społeczności i wspólnot nieżydowskich, ani też od postawy i myślenia każdego pojedynczego człowieka. Być może, poprzez refleksję nad żydowskim światem, obcym i tak bardzo innym dla nieżydów, ci ostatni mają szansę lepszego zrozumienia siebie.
Punktem wyjścia dla rozmów będzie książka Normana Solomona pod tytułem Judaizm. Tekst zostanie udostępniony uczestnikom, a warunkiem aktywnego udziału w seminarium będzie przeczytanie i przemyślenie odpowiedniego fragmentu książki na każde spotkanie.     
 
 *Na każde ze spotkań obowiązują zapisy: dompamieci@muzuem.gliwice.pl, grupa docelowa to 15 osób na spotkaniu, na każde ze spotkań należy przeczytać wysłany wcześniej przez muzeum tekst.
 
Program seminarium-konwersatorium:
 
 1. Sobota 2 kwietnia, godz. 12.00
 
Problem żydowskiej tożsamości
 
“Czym jest pomidor, owocem czy warzywem? Dla botanika jest bez wątpienia owocem, dla kucharza warzywem, ale co powiedziałby pomidor sam o sobie?”. Gdyby zadał sobie to pytanie, to być wystąpiłby u niego ten sam kryzys tożsamości, który nęka Żydów, kiedy ktoś próbuje przypasować ich do pojęć takich jak rasa, grupa etniczna czy religia. Ani pomidory, ani Żydzi nie są szczególnie skomplikowani, czy trudni do zrozumienia, jeżeli wziąć ich takimi, jakimi są. Nie dają się jednak ująć za pomocą poręcznych kategorii – jak owoc lub warzywo, czy też naród lub religia – które tak ułatwiają szufladkowanie ludzi i rzeczy.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 9-25.

2. Sobota 23 kwietnia, godzina 12.00
 
Judaizm i chrześcijaństwo. Dlaczego osobno?
 
Dlaczego judaizm i chrześcijaństwo, które są z sobą ściśle związane, rozeszły się? Istnieją odrębne odpowiedzi na to pytanie w każdej z tych tradycji.
W tradycji żydowskiej narracja jest następująca: judaizm to pradawna religia, którą przekazał Mojżeszowi na górze Synaj Bóg, zachowana do dzisiaj w takiej samej formie przez naród żydowski. W pewnym historycznym momencie pojawił się Jezus naśladowany przez św. Pawła i ustanowił nową religię, która zapożyczyła najważniejsze elementy judaizmu, dodając też elementy nowe. Najważniejszą ideą stała się wiara w Jezusa jako Mesjasza i syna Bożego, czego judaizm nie może zaakceptować.
W tradycji chrześcijańskiej narracja jest następująca: judaizm to pradawna religia, którą przekazał Mojżeszowi na górze Synaj Bóg, zachowana do dzisiaj w takiej samej formie przez naród żydowski. W pewnym momencie przyszedł jednak Jezus jako Mesjasz, syn Boga, i wypełnił-uzupełnił starą religię żydowską. Żydzi jednak nie uwierzyli w Jego misję i uporczywie trwają przy swoim.
 
Jak pogodzić obie narracje? Jak szukać wspólnej drogi dla obu religii? Tym głównym pytaniom zostanie poświęcone spotkanie.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 26-38.

 
3. Sobota 7 maja, godzina 12.00
 
Judaizm i jego rozwój
 
Historia judaizmu to historia Żydów, historia diaspory, ale także nieżydowskiego otoczenia. Na tym spotkaniu prześledzimy rozwój judaizmu jako religii instytucjonalnej, która wytworzyła specyficzną strukturę rytuałów, ale także jako wiary konfrontującej się z największymi wyzwaniami ludzkości i człowieczeństwa. Spróbujemy przyjrzeć się rozwojowi judaizmu na przestrzeni dziejów nie tylko w wymiarze religijnym, ale także kulturowym, filozoficznym i ogólnie cywilizacyjnym. Godnym uwagi jest fakt, że naród żydowski, będący na wygnaniu (diaspora-rozproszenie), często nękany prześladowaniami, pozbawiany elementarnych środków do życia, a także dostępu do nauki, wytworzył kulturę o doniosłym uniwersalnym znaczeniu. Warto zastanowić się nad tym fenomenem i przedyskutować to zagadnienie na przykładzie wybranych postaci oraz idei, które tworzą prawie trzy tysiącletnią historię Żydów.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 39-60.
 
 
4. Sobota 21 maja, godzina 12.00
 
Życie duchowe judaizmu – Tora, Talmud, modlitwa
 
Judaizm charakteryzuje się rygorystycznie przestrzeganymi rytuałami. Jest to także religia monoteistyczna oparta o święte pisma. Można zatem powiedzieć, że judaizm jest religią świętej księgi, z których dwie stanowią jego właściwy kanon. Pierwsza z nich to Tora. Czytanie i studiowanie Tory jest najbardziej uniwersalną, dostępną i charakterystyczną formą żydowskiej duchowości. Do dzisiaj w jesziwie, szkole żydowskiej, intensywnie studiuje się Torę. Drugim  świętym tekstem studiowanym w judaizmie jest Talmud, czyli obszerny komentarz do Tory. W zasadzie, w wyniku historycznego rozwoju, studiowanie Tory jest niemożliwe bez studiowania Talmudu, z którego wyrasta cały szereg komentarzy, i który stanowi podstawę dla żydowskiego prawa Halachy. Obie księgi mają swój historyczny rodowód, jednak w sensie religijnym traktuje się je eschatologicznie. Tora i Talmud wyznaczają istotę judaizmu jako religii świętej księgi. Modlitwa, rytualność, szabat są powiązane z charakterem judaizmu. Dla każdego wierzącego Żyda od stuleci istnieje ściśle określony rytuał, wyznaczający charakter wspólnoty narodu wybranego, mimo że współcześnie żyje spora grupa Żydów, którzy już nie utożsamiają się z religią. Akceptują jednak oni wiele elementów kulturowych i społecznych mających religijne korzenie.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 74-90.
 
 
5. Sobota 4 czerwca, godzina 12.00
 
Judaizm i świat zewnętrzny
 
Żydzi zawsze byli silną wspólnotą, wyraźnie odróżniającą się od innych. Długa żydowska historia to dzieje rozproszenia-diaspory, czyli funkcjonowania małych wspólnot wśród dużo liczniejszych, często wrogo nastawionych innych wspólnot. W tym kontekście wydaje się nawet zdumiewające, że Żydzi nie ulegli pełnej asymilacji i nie zostali wchłonięci przez społeczności i narody, wśród których żyli oraz żyją. Judaizm zachował swoją integralność i charakter, okazało się także, że silnie oddziałuje na otoczenie.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 106-117.
 
 
6. Sobota 25 czerwca, godzina 12.00
 
Judaizm współczesny
 
Żadna religia nie została oszczędzona w XX wieku. Odkrycia naukowe, rewolucyjne zmiany w życiu społecznym, a także krytycyzm historyczny sprawiły, że następuje stałe przewartościowanie doświadczenia wiary i związanych z tym różnych religii. Postępująca laicyzacja znacznie redukuje władzę przywódców religijnych. Zmieniło się również postrzeganie wartości jednostki. Zdecydowany nacisk kładzie się obecnie na równość wszystkich ludzi i uniwersalne prawa człowieka, bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, czy w końcu wiarę. Wielowiekowe postrzeganie poszczególnych religii jako jedynie słusznej doktryny nie ma już uzasadnienia i akceptacji, nie wydaje się też możliwe do zachowania. Prawo jednostki do swobody i wolności w wyborze własnej drogi życiowej traktuje się współcześnie jako podstawę budowania życia wspólnotowego i cywilizacyjnego. Wszystkie te tendencje dotyczą również judaizmu, który przez zakorzenienie w  cywilizacji Zachodu szczególnie musi się mierzyć ze zmianami. Wydaje się, że zachował dość mocną trwałość i wykazał   elastyczność w zderzeniu z ideami promowanymi we współczesnym świecie. Ponadto świat żydowski skonfrontował się z dwoma dwudziestowiecznymi wydarzeniami, które w sposób nieodwracalny wywarły na niego wpływ.  Pierwszym z nich jest traumatyczne doświadczenie Shoah-Holokaustu, czyli bezprecedensowego w dziejach aktu ludobójstwa na Żydach przeprowadzonego przez nazistów podczas drugiej wojny światowej. Shoah stanowiło śmertelne zagrożenie dla żydowskiej wspólnoty, w sensie pełnego fizycznego unicestwienia. Judaizm musiał przemyśleć historię wymordowania sześciu milionów Żydów, co w kontekście eschatologicznym znaczyło zmierzenie się z  wcześniej nieobecnym pytaniem o Boga. Drugim wydarzeniem jest powstanie państwa Izrael, czyli realizacja w świeckiej postaci idei powrotu Żydów do Ziemi Obiecanej, którą zaproponował ruch syjonistyczny. Przedyskutowanie tych dwóch kwestii w odniesieniu do współczesnego judaizmu pozwala uchwycić istotę wiary i narodu wybranego dzisiaj, ale także spojrzeć w przyszłość, w możliwe drogi rozwoju.
 
Tekst do przeczytania: N. Solomon, Judaizm, przeł. J. Mytkowska, Warszawa 1997, s. 118-135.
 

dr hab. Jacek Surzyn - nauczyciel akademicki. W swojej pracy naukowej zajmuje się judaizmem, ze szczególnym uwzględnienie problematyki żydowskiej tożsamości zarówno religijnej jak i świeckiej (syjonizm). Współpracuje z czasopismami żydowskimi: "Miasteczko Poznań", "Midrasz". Ostatnio opublikował monografię pod tytułem "Return to the Promised Land. Teh Birth and Philosophical Foundations of Zionism" (Berlin 2020). Aktualnie w ramach projektu badawczego Ministerstwa Edukacji i Nauki pracuje nad polskim przekładem i opracowaniem dzieła Teodora Herzla "Altneueland".
 
Udział w spotkaniach jest bezpłatny.
Obwiązują zapisy: dompamieci@muzeum.gliwice.pl, tel: 605 362 594
Ilośc miejsc jest ograniczona.