Josef Grabowski – kantor gliwickiej synagogi

Wystawa czasowa w ramach postscriptum do wystawy stałej Żydzi na Górnym Śląsku
Miniatury o Żydach z Górnego Śląska

11 września 2024 r. – 30 listopada 2024 r.


Tym razem prezentujemy historię Josefa Grabowskiego, kantora gliwickiej synagogi, który służył
gminie żydowskiej swoim wyjątkowym i pięknym głosem, ubarwiając tym samym nabożeństwa
synagogalne.

Historia Josefa Grabowskiego towarzyszyła naszej pracy muzealnej od dawna. Jego nazwisko
pojawiało się przy okazji badań dotyczących synagogi czy rozmowach o tzw. „nocy kryształowej”.
Historia Josefa Grabowskiego pojawiła się także w kontekście Zagłady. Ta opowieść musiała zostać
opowiedziana od początku do końca w Domu Pamięci.

Josef Grabowski urodził się Poznaniu w żydowskiej rodzinie, w której wraz z bratem kształcił się w
kierunkach muzycznych. Oboje zostali kantorami, choć swoją pracę, która była także ich pasją,
wykonywali w różnych miejscach. Josef pod koniec lat trzydziestych XX wieku trafił do Gleiwitz, gdzie
został kantorem w tutejszej synagodze oraz nauczycielem dla żydowskich dzieci. To także tutaj poznał
miłość swojego życia, późniejszą żonę, Lisbeth. W listopadzie 1938 roku, w czasie tzw. „nocy
kryształowej” został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym.
Od tej pory rozpoczęła się jego długa ucieczka przed represjami, które III Rzesza systematycznie
wprowadzała w stosunku do Żydów. Josef Grabowski schronienia szukał wśród wielu gmin
żydowskim w Europie, ale na jego prośby odpowiedziała tylko jedna społeczność żydowska. Osiadł
wraz z żoną w Trondheim w Norwegii.
Także tam los Żydów szybko się pogarszał i jesienią 1942 roku Josef Grabowski został aresztowany i
umieszczony w obozie koncentracyjnym Falstad, w którym spędził sześć tygodni. Z tego obozu
pochodzi wspomnienie dotyczące tego jak Josef był zmuszany do śpiewu podczas obozowych apeli.
Zimą 1943 roku więźniowie Falstad zostali deportowani do obozu KL Auschwitz. Josef oraz Lisbeth
zakończyli tam swoje życie.

Wystawa powstała dzięki materiałom pochodzącym z Muzeum Żydowskiego w Trondheim oraz
Centrum Falstad.

Wystawa prezentowana jest w sali ceremonialnej.