Kopalnia wiedzy o obyczajach i postawie religijnej Ślązaków końca XVIII w. i świetny pomnik języka polskiego z pierwszych dekad pruskiego panowania nad regionem. Odnaleziony w archiwum parafii Ducha Świętego w Gliwicach-Ostropie rękopis prawie czterdziestu kazań ks. Melchiora Opolskiego (Oppolsky’ego) z lat 1796/1797, pod koniec 2023 roku został wydany przez Muzeum w Gliwicach. Stanowi on cenny dokument epoki! 

 

Wysłuchaj fragmentów na muzealnym kanale YT

 

 

Ksiądz Melchior Opolski (Oppolsky) to duchowny katolicki znany jedynie wąskiemu gronu historyków. Urodzony 4 stycznia 1746 r. w Wodzisławiu, został wyświęcony na kapłana w 1769 r. we Wrocławiu, po czym podjął posługę duszpasterską w Leszczynach i Bełku. W 1774 r. został administratorem, a potem proboszczem parafii św. Mikołaja w Przyszowicach w powiecie toszecko-gliwickim. Pozostał tu przez cztery dekady, dając się poznać jako sprawny organizator i gospodarz. Zmarł po długiej chorobie 6 lutego 1813 r. Pochowano go niedaleko kościoła  w Przyszowicach, ale jego grób się nie zachował. Wspomina się w literaturze przedmiotu, że to ks. Opolski dopuścił do wcześniejszej komunii św. przyszłego króla cynku Karola Godulę. Nie wspominano jednak dotąd o kaznodziejstwie przyszowickiego farorza. Tymczasem prowadził on skrupulatnie zapisy swoich kazań, z których część zachowała się do dziś.

 

Rękopis kazań odnalazł historyk Muzeum w Gliwicach, Zbigniew Gołasz. Nie wiadomo, w jaki sposób on trafił do archiwum parafii w Gliwicach-Ostropie. Ksiądz Melchior Opolski nie był bowiem w żaden sposób z nią związany. Prawdopodobnie manuskrypt znalazł się tam dzięki jakiemuś kapłanowi, który po śmierci proboszcza z Przyszowic zabrał go ze sobą w miejsce swojej posługi. Jak bowiem wynika z notatek zawartych w manuskrypcie, kazania te były głoszone również po śmierci ks. Opolskiego.

 

We wstępie do opracowania, edytujący tekst kazań Krzysztof Piotrowski pisze: „Czytelnikowi, który miałby jedynie na podstawie samego tekstu zgadnąć, z jakiego obszaru polszczyzny pochodzą kazania ks. Opolskiego, w sukurs przyjdą choćby dwa […] kazania wygłoszone z okazji  śmierci królowej Prus i pruskiego księcia. Innym tropem jest chociażby to, że w treści kazań jako waluta pojawiają się <halyrze>. […]. Na geograficzną i kulturową identyfikację dzieła ks. Opolskiego wskazuje też szereg pojawiających się w tekście regionalizmów, których może nie jest szczególnie dużo, ale są charakterystyczne dla Górnego Śląska. Mamy więc między innymi do czynienia z <ciepaniem> (rzucaniem): <Czyli wam na to Pan Bóg daje dostatki, abyście na niepotrzebne wydatki rozciepowali; […]>. Pojawia się też <przanie> (kochanie): <A na jakimże proszę fundamencie mogłabyś to twoje budować dowierzanie? <<Na miłości, bo mi wielce przaje>>. O niemądro! […]>. Odnajdujemy też <smykanie> (włóczenie się): Zawdy to będzie prawdą, że nocne smykania są ołtarzem szatańskim>. A także <rzykanie> (modlenie się): <A znowu drugi: nie ustawaj ufać miłosierdzia, owszem z Kościołem Świętym rzykaj>. […] Dość wątpliwe, by ks. Opolski miał jakieś ambicje literackie i dążył do wydania drukiem swych kazań; bardziej prawdopodobne jest, że poważnie podchodził do swoich obowiązków kaznodziejskich i starannie przygotowywał się do wygłaszanych homilii. […]  Kazania ks. Melchiora Opolskiego są dokumentami epoki, przybliżającymi nam dziś, po ponad dwóch wiekach, mentalność ówczesnego wykształconego użytkownika kultury. […] są kopalnią wiadomości o obyczajowości i postawie religijnej mieszkańców Górnego Śląska końca XVIII w. Już to bardzo wysoko pozycjonuje ich wartość poznawczą, a należy podkreślić, że kazania te i pomnikiem języka polskiego z pierwszych dekad pruskiego panowania nad naszym regionem”.

 

 

W czwartek, 23 maja 2024 w Willi Caro o godz. 17.00 odbędzie się  spotkanie przybliżające postać księdza Opolskiego i promujące publikację. Wezmą we nim  udział Krystyna Augustyniak (miłośniczka i propagatorka historii lokalnej), dr Sebastian Rosenbaum (Instytut Pamięci Narodowej) i Zbigniew Gołasz (Muzeum w Gliwicach). Wstęp wolny, zapraszamy już dziś!

 

Muzeum w Gliwicach składa podziękowania ks. Michałowi Wilnerowi, proboszczowi parafii Ducha Świętego w Gliwicach-Ostropie, za udostępnienie do opracowania manuskryptu kazań ks. Melchiora Opolskiego.