Zbiór fajek i artefaktów fajczarskich Muzeum w Gliwicach, pierwotnie funkcjonującego pod nazwą Oberschlesisches Museum in Gleiwitz, to zaledwie niewielki procent obiektów przechowywanych w Dziale Sztuki i Rzemiosła Artystycznego. Większość z nich pochodzi z tzw. niemieckiego okresu działalności placówki, przypadającego na lata 1905-1945. Z czasem jednak, kiedy to trafiać zaczęły tu zasoby przejęte po wojnie z okolicznych rezydencji, charakter kolekcji uległ zmianie, odzwierciedlając gusta XIX-wiecznych zbieraczy i kolekcjonerów, zawsze jednak oscylując wokół związków z Górnym Śląskiem ? czy to poprzez miejsce wytworzenia, użytkowania, czy wreszcie osobę ofiarodawcy.

Najczytelniejszym przykładem śląskiego fajczarstwa, zachowanym w zbiorach Muzeum w Gliwicach, są egzemplarze fajek glinianych typu holenderskiego, pochodzących ze Śląskiej Fabryki Fajek Glinianych w Zborowskiem (XVIII/XIX w.), z wyciśniętymi na ostrogach znakami manufaktury. W zbiorach znalazły się również egzemplarze fajek wojskowych, okazjonalnych, ceramicznych, upamiętniających np. bitwę pod Kunersdorffem (ok. 1760), szarżę piechoty heskiej Nr 14 w Veile,(II poł. XIX w.) czy 22. Pułk Piechoty w Gliwicach (pocz. XX w.). Część zbioru XIX-wiecznych  fajek ceramicznych zdobią pejzaże miejscowości śląskich (widok zabudowań na Śnieżce czy widok Sobótki) oraz portrety, malowane ręcznie lub wykonane w technice kalkomanii (portret damy, portret żołnierza).

Ciekawymi przykładami fajek drewnianych są egzemplarze w kształcie pełnoplastycznej figury psa czy głowy kozaka (XIX wiek).

W zbiorach znajdują się również przybory fajczarskie proweniencji wschodniej – chińskie fajki wodne z paktongu, w tym jedna emaliowana, jak również przykłady japońskich fajek typu kiseru (XIX wiek).

Na szczególna uwagę zasługują wyroby sepiolitowe, pośród nich zaś główka portretowa, w kształcie pełnoplastycznej głowy cesarza Franciszka Józefa czy „kalmaszka” typu „Ruhla”, o wysokości główki 185 mm. Muzeum w Gliwicach jest również w posiadaniu przyborów fajczarskich łączących w sobie delikatną materię sepiolitu i bursztynu oraz wykorzystujących materiał organiczny – kręgi zwierzęce.

Równolegle z gromadzeniem fajek, osadników i cybuchów zajęto się również kolekcjonowaniem cygarniczek i tabakierek : od miniaturowych egzemplarzy z kości, po XVIII-wieczne mosiężne i miedziane puzdra, sławiące w dekoracji operatywność floty holenderskiej, dworskie życie i niewątpliwą przyjemność zażywania tabaki. /DW/