Podczas konferencji w trakcie dwudziestominutowych wystąpień prelegenci zaprezentowali główne tezy swoich wykładów. Referaty w pełnej wersji zostaną natomiast opublikowane w przyszłym roku w jednym z wydawnictw Muzeum. W przewidywanym wydawnictwie podsumowującym konferencję znajdą się wszystkie referaty przedstawione podczas wykładów, a także kilka opracowań jedynie wspomnianych podczas obrad, np. na temat działaczy harcerskich Rufina Fulczyka i Stefana Pyrka.

Program konferencji obejmował w sumie 16 referatów dotyczących dziejów gliwickiego harcerstwa. Szczególne znaczenie wśród nich miały dwa referaty przekrojowe, prezentujące w syntetyczny sposób historię ruchu harcerskiego w Gliwicach w okresie 1920-1989.

Najstarsze dzieje gliwickiego harcerstwa, do 1939 roku, opracował prof. dr. hab. Michal Lis, związany m.in. z Instytutem Śląskim w Opolu. Profesor Lis jest znanym badaczem historii ruchu polskiego na Śląsku Opolskim w latach 20.-30. XX wieku, w tym także polskiego harcerstwa. Druga i trzecia dekada XX wieku były trudnym okresem dla mniejszości polskiej zamieszkałej w niemieckiej Rejencji Opolskiej. Z jednej strony odrodzone państwo wspierało działania ruchu polskiego na przyznanej Niemcom części Górnego Śląska, a z drugiej, władze niemieckie nauczone przykrym doświadczeniem powstań śląskich, starały się wszelkimi możliwymi środkami hamować aspiracje narodowe mieszkającej tutaj ludności polskiej. W takich warunkach, także polskie harcerstwo rozwijające się w Gliwicach znajdowało się pod szczególną obserwacją administracji weimarskiej i spotykało się z różnymi utrudnieniami w rozwijaniu działalności. Jednak dopiero dojście hitlerowców do władzy w Niemczech, a następnie wybuch II wojny światowej najpierw poważnie ograniczyły, a w końcu całkowicie uniemożliwiły legalne działanie polskiego harcerstwa w Gliwicach.



Wystąpienie na temat dziejów harcerstwa gliwickiego w okresie 1945-1989 przygotowała dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Mimo że na co dzień zajmuje się badaniami wielokulturowej społeczności Kresów Wschodnich (a dokładnie Wileńszczyzny), to jednak harcerstwo gliwickie w okresie powojennym było i pozostaje Jej prywatną pasją, a także dodatkowym zainteresowaniem badawczym. Dzieje harcerstwa w okresie PRL to temat budzący wiele emocji i w dużej mierze ciągle nieopracowany pod względem naukowym. Trudno się temu dziwić, gdyż ocena tych wydarzeń i ludzi zawsze pozostaje subiektywna zarówno dla badającego historyka jak i dla samych bohaterów tego okresu. Jednak opracowanie i napisanie najnowszej historii gliwickiego harcerstwa było potrzebne i konieczne, gdyż żadne społeczeństwo nie istnieje bez historii, nawet jeżeli ta historia zawiera także wstydliwe i przykre fakty.



Pozostałych 14 referatów zaplanowanych podczas konferencji dotyczyło szczegółowych zagadnień z dziejów gliwickiego harcerstwa, w większości jednak prezentacji poszczególnych działaczy i rodzin, osób które poświęciły znaczną część swego życia i aktywności wychowywaniu młodzieży w duchu harcerskich ideałów.



Charakterystyka pozostałych referatów:


Dr Miłosz Skrzypek
Jan Grzbiela jako działacz harcerski i społeczny.

Jan Grzbiela był współorganizatorem ruchu harcerskiego na Górnym Śląsku, organizatorem drużyny harcerskiej w Wójtowej Wsi, powstańcem śląskim, komendantem Chorągwi Śląskiej ZHP, działaczem samorządowym i działaczem SD.

Edyta Affanasowicz

Michał Affanasowicz – współorganizator skautingu polskiego we Lwowie i opiekun Kręgu Starszoharcerskiego na Politechnice Śląskiej w 1945 r.

Michał Affanasowicz był jednym ze współorganizatorów skautingu polskiego we Lwowie, drużynowym VI Lwowskiej Drużyny Skautowej, opiekunem Kręgu Starszoharcerskiego na Politechnice Śląskiej w 1945 r. i nauczycielem akademickim.

hm. Błażej Adamczyk
Harcmistrz Józef Wieszczek – żołnierz, nauczyciel, instruktor harcerski.

Józef Wieszczek, to peowiak, nauczyciel i instruktor Chorągwi Śląskiej w okresie międzywojennym, uczestnik tajnego nauczania, komendant Hufca Gliwice w latach 1947-1948 i 1957-1958.

Dorota Gregorowicz
Zbigniew Gregorowicz jako działacz harcerski.

Zbigniew Gregorowicz, żołnierz AK, współorganizator harcerstwa na Politechnice Śląskiej w 1945 r., członek Komendy Hufca Gliwice w latach 40. i na przełomie lat 50. i 60., a także nauczyciel akademicki, specjalista w zakresie chemii, profesor Politechniki Śląskiej i działacz Światowego Związku Żołnierzy AK.

Dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz
„Całym życiem pełnić służbę Polsce”. Harcmistrz Józef Opacki – wychowawca młodzieży i działacz niepodległościowy.

Józef Opacki był hufcowym w Czortkowie, założycielem organizacji krajoznawczych, instruktorem Komendy Chorągwi Lwowskiej ZHP, działaczem polskiego państwa podziemnego w województwie tarnopolskim, redaktorem pism konspiracyjnych, komendantem Szarych Szeregów w Czortkowie, organizatorem polskiego Archiwum w Gliwicach w 1945 r., działaczem WIN, represjonowanym w okresie stalinowskim, współpracownikiem Komendy Hufca w Gliwicach po 1956 r.

phm. Michał Mojski
Fryderyk Koziarz – instruktor harcerski, nauczyciel, społecznik.

Fryderyk Koziarz przed 1939 r. był hufcowym w Łukowie, a w latach czterdziestych, aż do likwidacji harcerstwa w 1950 r. był członkiem komendy gliwickiego hufca. Jako nauczyciel w Liceum Pedagogicznym wychował wielu nauczycieli wychowania fizycznego. Był wybitnym animatorem sportu szkolnego w Gliwicach.

Izabela Białkowska-Cichoń (Gliwice)
Artur Feja – żołnierz i harcerz niezłomny.

Artur Feja to uczestnik obrony Lwowa 1918/1919; instruktor Komendy Chorągwi Lwowskiej, zawodowy oficer WP, żołnierz kampanii wrześniowej odznaczony orderem VM za skuteczną improwizowaną obronę sztabu gen. Kutrzeby; później  komendant konspiracyjnego batalionu harcerskiego we Lwowie, więzień NKWD, oficer AK, uczestnik konspiracji poakowskiej NIE i WIN, współpracownik Komendy Hufca w Gliwicach.

phm. inż. Janusz Frączek
Druh podharcmistrz Jan Tadeusz Żeliński.

Jan Żeliński był drużynowym Kręgu Starszoharcerskiego „Żagiew” na Politechnice Śląskiej, nauczycielem akademickim, współtwórcą i działaczem NSZZ „Solidarność” Politechniki Śląskiej

Dr Mirosław Sikora
Jan Tadeusz Żeliński w oczach Służby Bezpieczeństwa

W 1980 r. Jan Tadeusz Żeliński był jednym z pierwszych, którzy przystąpili do organizacji niezależnych związków zawodowych na Politechnice Śląskiej w Gliwicach co automatycznie uczyniło z niego wroga władzy ludowej. Z tego względu jego osoba była pod szczególnym nadzorem Służby Bezpieczeństwa.

hm. Marian Kampka
Stanisław Ciechanowski – harcerz lwowski i gliwicki + komunikat o Rufinie Fulczyku i Stefanie Pyrku

Stanisław Ciechanowski – przed 1939 r. instruktor Chorągwi Lwowskiej, a także instruktor HP we Lwowie, współorganizator gliwickiego harcerstwa po 1956 r., komendant hufca w latach 1959-1960, przez wiele lat wychowawca młodzieży, drużynowy, komendant obozów, a także działacz SD, radny MRN w Gliwicach. W latach 70. i 80. współzałożyciel i przewodniczący Kręgu „Wiarus”.

Barbara Morawska-Nowak
Przez harcerstwo do taternictwa – sylwetka Zdzisława Dziędzielewicza-Kirkina.

Zdzisław Dziędzielewicz to jeden z ojców polskiego taternictwa a zarazem najbardziej znany gliwicki taternik, w latach 30. członek I Zakopiańskiej Drużyny Harcerzy, inicjator grupy sportowej „Makolągw” i pionier techniki hakowej w Tatrach. Po repatriacji do Gliwic w 1945 r. rozpoczął studia na Politechnice Śląskiej. W gronie harcerzy – akademików z drużyny, którą prowadził na Politechnice, kładł podwaliny pod organizację Klubu Wysokogórskiego w Gliwicach.

Katarzyna Luksa
Władysław Janowski – pedagog, polonista, działacz harcerski.

Władysław Janowski – przed 1939 r. hufcowy w Brzeżanach, w okresie okupacji organizator tajnego nauczania i komendant hufca Szarych Szeregów w Brzeżanach, później instruktor HP we Lwowie, po wojnie wybitny nauczyciel – polonista w Gliwicach, inwigilowany i represjonowany przez SB, komendant kursu „Wiarus” w Kuczowie, współpracownik KH Gliwice.

Małgorzata Fortuna
Harcerska rodzina Demkowskich.

Leonard Denkowski do harcerstwa wstąpił w 1944 r., w Stalowej Woli, w 1946 r. przybył na Śląsk, gdzie został drużynowym 3 Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki w Zabrzu. Po likwidacji ZHP, represjonowany za działalność w antykomunistycznej organizacji młodzieżowej i usunięty z Politechniki Śląskiej (studia ukończył w 1956 r. na Politechnice Krakowskiej), od 1957 roku podjął służbę w Hufcu Gliwice. Był komendantem kursu drużynowych „Wir” w Kuczowie i założycielem jednego z najważniejszych kręgów instruktorskich w Gliwicach. Pod jego wpływem kształtowało się całe pokolenie gliwickich instruktorów. W ZHP działali dwaj młodsi bracia Leonarda: Tadeusz – więziony w latach stalinowskich za udział w podziemnej organizacji niepodległościowej i Marek, jeden z drużynowych kręgu „Żagiew” na Politechnice Śląskiej. Z ruchem harcerskim związane były trzy pokolenia rodziny Denkowskich.

Damian Sifczyk
Portret śląskiej rodziny Powieckich i ich działalność w harcerstwie

Śląska rodzina Powieckich jest znana w historii Gliwic ze swej propolskiej postawy w czasach, gdy miasto było niemieckie. Jej najbardziej znanymi przedstawicielami byli Alfons /Józef/ Powiecka, współorganizator harcerstwa na Śląsku, dowódca kompanii w III powstaniu śląskim oraz Antoni Powiecka, działacz ZHP w Niemczech, drużynowy drużyny z Wójtowej Wsi, hufcowy hufca zabrsko-gliwickiego i pracownik Konsulatu RP w Opolu.


Niestety nie wszyscy zaproszeni prelegenci ostatecznie wystąpili na konferencji, m.in. zabrakło wykładu o Cezarym Leżeńskim, powstańcu warszawskim i autorze powieści dla młodzieży o tematyce harcerskiej.

Zdajemy sobie też sprawę z tego, że powyższe tytuły nie wyczerpały tematyki dziejów harcerstwa w Gliwicach, były jednak na pewno znaczącym krokiem naprzód w zgromadzeniu wiedzy o tym ważnym ruchu służącym wychowywaniu i kultywowaniu wartości patriotycznych wśród młodzieży.

Przygotowanie konferencji: Damian Recław – Dział Historii i Dokumentacji Mechanicznej Muzeum w Gliwicach we współpracy z Joanną Januszewską-Jurkiewicz z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Damian Recław