Migracje i wygnania wpisane są w trzytysiącletnią historię Żydów. Nieprzypadkowo do powszechnego obiegu kulturowego weszło pojęcie „Żyda wiecznego tułacza”. Od czasów klęski powstania Bar Kochby (135 rok naszej ery) w żydowskiej historii pojawia się silnie wątek wygnania i powrotu do „Ziemi Obiecanej” (Erec Izrael). W społeczności żydowskiej zawsze obecny był kontekst migracyjny determinowany przez czynniki polityczne i ekonomiczne. Szczególnego znaczenia nabrał jednak proces znany pod nazwą „Alija”, który rozpoczął się w ostatnich dekadach XIX wieku i w zasadzie zakończył (Alija Bet) dwie dekady po drugiej wojnie światowej. Pod koniec XIX wieku fale pogromów, które przetoczyły się przez Europę Środkową razem z trudnościami ekonomicznymi szczególnie mocno przyczyniły się do gwałtownego wzrostu emigracji Żydów z ziem zaboru rosyjskiego oraz Galicji. Związane z tym są tak zwane pierwsze trzy Alije (w pierwszej wyemigrowało ok. 40 tyś. osób, w drugiej już ok. 137 tyś., w trzeciej z lat 1891-1900 nieco ponad 280 tyś. Żydów) z samej Rosji, do tego należy doliczyć ok. 250 tys. Żydów z Galicji). Główny kierunek migracji to dynamicznie rozwijające się Stany Zjednoczone, co sprawiło, że powstała tam bardzo silna do dziś diaspora żydowska. Zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem cieszyła się propagowana przez ruch syjonistyczny Palestyna, która przyciągnęła ok. 40-50 tys. emigrantów. Sytuacja zmieniła się po pierwszej wojnie światowej, gdy Stany Zjednoczone ograniczyły możliwość emigracji, wzrosły wyjazdy Żydów do Palestyny, co szczególnie mocno obserwujemy w przypadku Polski. W latach kryzysu światowego i w konsekwencji zmiany sytuacji geopolitycznej, z terenów Polski w tym z przyznanego Rzeczypospolitej emigrowało głównie do Palestyny ok. 30-35 tyś. osób, co w dużym stopniu sprawiło, że Żydzi-emigranci z Polski stali się jednym z najważniejszych czynników kształtujących społeczeństwo żydowskiej w pozostającej pod brytyjskim mandatem Palestynie. Fala migracji została zatrzymana na pewien czas po zaostrzeniu przepisów migracyjnych (certyfikatów wydawanych przez władze brytyjskie). Niemniej szacuje się, że szybko rozpoczęła się organizowana przez władze syjonistyczne emigracja nielegalna, która objęła tylko w latach 1932-1934 ok. 20 tyś. osób. Kolejna zmiana, która dotknęła głównie Żydów z terenów niemieckich związana jest z dojściem Hitlera do władzy i stopniowo restrykcyjną polityką prowadzoną przez władze nazistowskie wobec niemieckich Żydów. Doprowadziła ona do stopniowej redukcji i w zasadzie likwidacji diaspory żydowskiej w Niemczech. Proces ten był długi i miał różne stopnie nasilenia, ale na przykład po „nocy kryształowej” w 1938 roku zaobserwować można wzmożona emigrację Żydów.

 

Tragicznym okresem, który faktycznie zakończył istnienie diaspory żydowskiej w Europie środkowej i wschodniej była druga wojna światowa i dokonana przez nazistów zagłada Żydów (Holokaust). Według szacunkowych danych wymordowano ok. 6 mln. W okresie powojennym w 1945 roku nowej Polsce znalazło się ok. 90 tys. Żydów, których razem z napływającą grupą uratowanych ze Związku Radzieckiego w zdecydowanej większości relokowano na tereny ziem odzyskanych, głównie Śląska (oblicza się że w latach 1945-1947 w samym województwie katowickim mieszkało ok. 67 tyś. Żydów). Jednocześnie trwał proces emigracji z Polski do Palestyny, a później do państwa Izrael. Miał on znamiona ucieczki przed pogromami, ale także odbywał się z pobudek patriotycznych związanych z nowym żydowskim państwem. 

 

Ostatnim etapem emigracji Żydów z terenów Polski był okres końca lat 60-tych związany z wydarzeniami marcowymi. W praktyce doprowadziło to do drastycznego zmniejszenia liczby Żydów zamieszkujących teren Polski. W niektórych rejonach odsetek ludności żydowskiej spadł do znikomej liczby, a część miast i miasteczek zawsze z dużym procentem ludności żydowskiej (z tych największych: Kraków czy Warszawa, ale też na przykład Będzin, Sosnowiec, Bielsko, Oświęcim z terenów Górnego Śląska i Beskidów) utraciła bezpowrotnie swój żydowskie charakter.

 

Harmonogram spotkań:

Sobota, 26 września 2020, Dom Pamięci Żydów Górnośląskich, godz. 15.00
Żydzi – krótka historia wygnania i Alije


Sobota, 24 października 2020, Dom Pamięci Żydów Górnośląskich,  godz. 15.00
Polin – żydowski „raj”


Sobota, 21 listopada 2020, Dom Pamięci Żydów Górnośląskich, godz. 15.00
Tragedia żydowskiego Holokaustu w Polsce

 
Sobota, 19 grudnia 2020, Dom Pamięci Żydów Górnośląskich,  godz. 15.00
Powojenne emigracje Żydów z Polski. Koniec żydowskiego świata